Hiện nay, khi mà sự hiển diện của Bitcoin với tính chất không biên giới của nó đang tràn đến các quốc gia khác nhau trong đó có Việt Nam thì chúng ta không thể đứng yên mà Ngân hàng Nhà nước cũng đã có những động thái để nghiên cứu hoàn thiện khung pháp lý cho vấn đề tiền ảo, tiền điện tử.
Theo Điều 4, Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 (được sửa đổi, bổ sung theo Nghị định số 80/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016) đã có quy định rất rõ các phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt, trong đó không có loại phương tiện tương tự như Bitcoin, cụ thể: “Phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt sử dụng trong giao dịch thanh toán (sau đây gọi là phương tiện thanh toán), bao gồm: Séc, lệnh chi, ủy nhiệm chi, nhờ thu, ủy nhiệm thu, thẻ ngân hàng và các phương tiện thanh toán khác theo quy định của Ngân hàng Nhà nước”. Đồng thời, các quy định của Nghị định 101/2012/NĐ-CP cũng cấm sử dụng các phương tiện thanh toán không hợp pháp tại Việt Nam. Như thế, ở khía cạnh này nếu xem Bitcoin là một phương tiện thanh toán thì nó chưa được pháp luật Việt Nam cho phép thực hiện để thực hiện các hoạt động thanh toán.
Về chế tài xử lý vi phạm, theo quy định tại khoản 6 Điều 27 Nghị định 96/2014/NĐ-CP về xử phạt hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng, hành vi phát hành, cung ứng, sử dụng các phương tiện thanh toán không hợp pháp (bao gồm cả bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác) sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính ở mức phạt tiền từ 150 - 200 triệu đồng.
Đồng thời, từ ngày 01 tháng 01 năm 2018, hành vi phát hành, cung ứng, sử dụng các phương tiện thanh toán không hợp pháp (bao gồm cả bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại điểm h khoản 1 Điều 206 Bộ luật Hình sự 2015 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017). Cụ thể:
“Điều 206. Tội vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng
1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây gây thiệt hại cho người khác về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Cấp tín dụng cho trường hợp không được cấp tín dụng, trừ trường hợp cấp dưới hình thức phát hành thẻ tín dụng;
b) Cấp tín dụng không có bảo đảm hoặc cấp tín dụng với điều kiện ưu đãi cho đối tượng bị hạn chế cấp tín dụng theo quy định của pháp luật;
c) Vi phạm quy định về tỷ lệ bảo đảm an toàn cho hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng;
d) Cố ý nâng khống giá trị tài sản bảo đảm khi thẩm định giá để cấp tín dụng đối với trường hợp phải có tài sản bảo đảm;
đ) Vi phạm quy định của pháp luật về tổng mức dư nợ cấp tín dụng đối với đối tượng bị hạn chế cấp tín dụng;
e) Cấp tín dụng vượt giới hạn so với vốn tự có đối với một khách hàng và người có liên quan, trừ trường hợp có chấp thuận của người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật;
g) Vi phạm quy định của pháp luật về góp vốn, giới hạn góp vốn, mua cổ phần, điều kiện cấp tín dụng;
h) Phát hành, cung ứng, sử dụng phương tiện thanh toán không hợp pháp; làm giả chứng từ thanh toán, phương tiện thanh toán; sử dụng chứng từ thanh toán, phương tiện thanh toán giả;
i) Kinh doanh vàng trái phép hoặc kinh doanh ngoại hối trái phép;
k) Tiến hành hoạt động ngân hàng khi chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép theo quy định của Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Luật các tổ chức tín dụng …”.
Mới đây, Thủ tướng Chính phủ vừa ký quyết định phê duyệt Đề án “Hoàn thiện khung pháp lý để quản lý, xử lý đối với các loại tài sản ảo, tiền điện tử và tiền ảo”. Với Đề án này, các hình thức tiền ảo như bitcoin sẽ được Việt Nam thừa nhận và sớm chỉnh sửa khung pháp lý để có hình thức quản lý phù hợp.
Theo đó, Chính phủ giao cho Bộ Tư pháp sẽ chủ trì công tác rà soát, đánh giá thực trạng pháp luật về tài sản ảo, tiền ảo ở Việt Nam để tập hợp các vướng mắc, bất cập trong thực tiễn đối với các vấn đề liên quan đến tài sản ảo, tiền ảo và nghiên cứu, khảo sát kinh nghiệm quốc tế liên quan. Đồng thời, tổ chức các hội thảo, tọa đàm để nhận diện, làm rõ vai trò của tài sản ảo, tiền ảo và đề xuất hướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam trình Thủ tướng Chính phủ vào tháng 8/2018. Bộ này cũng là cơ quan chủ trì lập hồ sơ đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật về tài sản ảo, tiền ảo theo quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 vào tháng 12/2019.
Một lãnh đạo Vụ Ngân hàng Nhà nước cho biết đây mới là Đề án Chính phủ giao Bộ Tư pháp nghiên cứu khung pháp lý nên hiện chưa nói được gì nhiều. “Vấn đề này thuộc Bộ Tư pháp được giao làm, khi nào bên đó xây dựng và lấy ý kiến chúng tôi mới có ý kiến. Tuy nhiên, quan điểm của Ngân hàng Nhà nước vẫn giữ nguyên là không công nhận các loại tiền ảo - ví như bitcoin. Hiện, mọi người đang có xu hướng lẫn lộn giữa tiền điện tử và tiền ảo. Về bản chất tiền điện tử chính là tiền thật nhưng được các ngân hàng giao dịch thanh toán qua mạng nên gọi là điện tử. Còn tiền ảo, tài sản ảo là không hề có thật”, vị này nói.
Tính pháp lý của Bitcoin trên thế giới
Trên thế giới, một số quốc gia đã chấp nhận bitcoin và đã quyết định thực sự tạo ra luật điều chỉnh giao dịch bitcoin. Nước đầu tiên hoàn toàn chấp nhận bitcoin là Nhật Bản. Bắt đầu từ ngày 1 tháng 4, Bitcoin được xem là một hình thức pháp lý thanh toán tại Nhật Bản, với một số tổ chức cộng đồng chấp nhận nó như là tiền tệ. Các luật điều hành ngân hàng vẫn chưa thay đổi, nhưng những điều này cũng đang được xem xét để làm cho bitcoin thậm chí có thể sử dụng ngày càng phổ biến.
Ấn Độ dường như là quốc gia tiếp theo để hợp pháp hóa bitcoin, hiện tại thì chính phủ đã đồng ý bitcoin. Chính phủ Ấn Độ đã đồng ý rằng việc chấp nhận bitcoin có thể có lợi và hiện đang tạo ra luật để làm như vậy. Ngân hàng dự trữ Ấn Độ cũng đang xem xét sử dụng công nghệ blockchain trong lĩnh vực ngân hàng.
Các nước xem xét Bitcoin
Đây là những quốc gia có luật về bitcoin, mặc dù họ không coi nó là một đồng tiền thực như Nhật Bản. Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều thuộc nhóm này. Chẳng hạn như ở Mỹ, CFTC đã phân loại bitcoin như một mặt hàng trong khi Bộ Tài Chính Hoa Kỳ coi đây là một doanh nghiệp dịch vụ tiền tệ (MSB). Không một nhà quản lý tài chính nào coi nó như một loại tiền tệ, nhưng vẫn phải được báo cáo trong các bản khai thuế.
Ở Châu Âu, gần như tất cả các nước đều có các quy định về bitcoin, chủ yếu nhằm giảm thiểu các tội phạm về tài chính như rửa tiền, nhưng không hợp pháp hóa việc sử dụng nó làm tiền tệ. Cùng một xu hướng có thể được quan sát thấy ở châu Mỹ từ Canada, Greenland và Argentina.
Về phía đông, Châu Á và các nước ở Châu Đại dương cũng có một số quy định về bitcoin và các bí mật khác, một lần nữa, chỉ để ngăn ngừa các tội phạm về tài chính. Quy định của Bitcoin luôn gây tranh cãi ở Nga, nhưng ngân hàng trung ương nước này cuối cùng đã đưa ra các quy định xem xét Bitcoin như là một tài sản.
Các quốc gia ngăn cấm Bitcoin
Chỉ có một vài quốc gia, có thể nói 6 là chính xác (hoàn toàn cấm Bitcoin), tuyên bố Bitcoin là rất gần với một loại tiền tệ. Một ví dụ đáng chú ý là Iceland, có mỏ bitcoin lớn nhất trên thế giới nhưng người dân không được phép mua. Đáng ngạc nhiên, người ta có thể sở hữu các bitcoin bằng cách khai thác, nhưng không mua bitcoin từ ngoại hối. Đây là một nỗ lực để ngăn chặn chuyến bay vốn ra khỏi Iceland. Năm quốc gia khác thuộc loại này là Bolivia, Ecuador, Bangladesh, Kyrgyzstan và Việt Nam.
Tại Việt Nam, có nhiều ý kiến cho rằng, với những loại tiền như Bitcoin, nên coi là tiền điện tử vì nó được hình thành từ kỹ thuật số,trên thực tế đã có giá trị rồi. Và đề xuất hai hướng quản lý, hoặc là cấm hoặc là chấp nhận như một loại hàng hóa.
Tuy nhiên, việc chấp nhận tiền điện tử như một loại hàng hóa cũng cần thận trọng, bước đầu nên tập trung xây dựng quy chế, chế tài quản lý cho một loại phổ biến và có sức ảnh hưởng nhất như Bitcoin. Sau khi thử nghiệm sẽ tiếp tục xem xét để có thể chấp nhận những đồng tiền khác. Để làm được điều này, Việt Nam cần xây dựng những quy định để cho phép những sàn giao dịch tiền điện tử ra đời với yêu cầu công ty đó phải đăng ký, phải có vốn tự có, chứng minh được khả năng tài chính, từ đó sẽ quản lý tất cả các giao dịch qua những sàn này. Do tính chất phi tập trung của bitcoin nên chúng ta cần phải nghiên cứu thấu đáo.
