1.Bối cảnh và ý nghĩa
Bài viết của Luật sư Nguyễn Thanh Hà (SBLAW) phân tích nhu cầu cấp thiết phải thành lập Tòa án Sở hữu trí tuệ (SHTT) chuyên trách tại Việt Nam – một bước ngoặt trong quá trình cải cách tư pháp và bảo vệ đổi mới sáng tạo.
Nghị quyết số 68-NQ/TW xác định kinh tế tri thức và tài sản vô hình là trụ cột phát triển, đòi hỏi cơ chế bảo vệ quyền SHTT đủ mạnh, minh bạch và hiệu quả.
2. Thực trạng cơ chế tài phán SHTT tại Việt Nam
- Hiện nay, biện pháp hành chính vẫn chiếm ưu thế, trong khi con đường tư pháp bị “e ngại” do thủ tục rườm rà, thời gian kéo dài và thiếu chuyên môn kỹ thuật.
- Chỉ khoảng 154 vụ/năm liên quan đến SHTT được tòa thụ lý (2012–2022), trong khi hàng chục nghìn vụ được xử lý hành chính.
- Hệ thống tư pháp tồn tại “vòng luẩn quẩn của sự thiếu hụt năng lực”: ít vụ án → ít kinh nghiệm → giảm niềm tin của doanh nghiệp
3.Những rào cản mang tính hệ thống
- Thiếu năng lực chuyên môn kép (pháp lý + kỹ thuật) của thẩm phán.
- Thủ tục tố tụng chậm, không theo kịp tốc độ xâm phạm trong thời đại số.
- Thiếu phối hợp liên ngành, khiến phán quyết tòa thiếu tính răn đe.
⟹ Hậu quả: Mất niềm tin vào hệ thống tư pháp, giảm sức hấp dẫn đầu tư nước ngoài.
4.Kinh nghiệm quốc tế
Bài viết phân tích 3 mô hình tiêu biểu:
- 🇩🇪 Đức (Lưỡng phân): Tách xét xử hiệu lực sáng chế và hành vi xâm phạm, có thẩm phán kỹ thuật và pháp lý ngang quyền.
- 🇯🇵 Nhật Bản (Tập trung phúc thẩm): Tòa Thượng thẩm SHTT duy nhất, thống nhất án lệ, có “cán bộ nghiên cứu tư pháp” hỗ trợ kỹ thuật.
- 🇨🇳 Trung Quốc (Đa tầng – thống nhất trung ương): Có hệ thống tòa SHTT từ địa phương đến Tòa Tối cao, có “Điều tra viên kỹ thuật”.
→ Điểm chung: chuyên môn hóa, hỗ trợ kỹ thuật nội bộ và thủ tục linh hoạt.
5. Đề xuất lộ trình xây dựng hệ thống tài phán SHTT tại Việt Nam
Ba trụ cột cải cách chính được đề xuất:
(1) Kiến trúc thể chế:
- Giai đoạn 1: Thành lập hai tòa chuyên trách SHTT tại Hà Nội và TP.HCM.
- Giai đoạn 2: Phát triển án lệ thống nhất, trung tâm nghiên cứu và đào tạo tư pháp SHTT.
(2) Nguồn nhân lực:
- Tuyển chọn thẩm phán có nền tảng kép, đào tạo chuyên sâu với WIPO và các tổ chức quốc tế.
- Thành lập “Văn phòng Điều tra Kỹ thuật Tư pháp” với đội ngũ Điều tra viên kỹ thuật trung lập hỗ trợ thẩm phán.
(3) Hiện đại hóa tố tụng:
- Ban hành Quy tắc Tố tụng SHTT chuyên biệt.
- Áp dụng Phiên Quản lý Vụ án (Case Management Conference – CMC).
- Linh hoạt gánh nặng chứng minh trong các vụ xâm phạm quy trình.
6.Vai trò bổ trợ của trọng tài thương mại
- Trọng tài là cơ chế giải quyết thay thế (ADR) nhanh, linh hoạt, bảo mật.
- Phán quyết có giá trị quốc tế theo Công ước New York 1958.
- Thích hợp trong tranh chấp có yếu tố kỹ thuật, bí mật kinh doanh hoặc yếu tố nước ngoài.
→ Tòa án và trọng tài không loại trừ mà bổ trợ lẫn nhau, hình thành hệ sinh thái tài phán SHTT đa dạng.
7. Kết luận
- Việc thành lập Tòa án SHTT chuyên trách (2025) là bước ngoặt lịch sử của tư pháp Việt Nam.
- Muốn thành công cần quyết tâm chính trị, nguồn lực nhân sự chất lượng cao và cải cách thủ tục.
- Đây là “khoản đầu tư chiến lược” để Việt Nam bảo vệ sáng tạo, thu hút đầu tư và hướng tới quốc gia phát triển dựa trên tri thức năm 2045.
Trích dẫn: Tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam
Tư vấn pháp lí: Dịch vụ Luật Sở hữu trí tuệ
