Trong những ngày gần đây, hình ảnh người dân xếp hàng dài tại các cửa hàng vàng đã thu hút sự chú ý đặc biệt của dư luận. Giá vàng trong nước liên tục tăng mạnh, có thời điểm chênh lệch với giá vàng thế giới lên đến hàng chục triệu đồng mỗi lượng. Hiện tượng này không chỉ phản ánh tâm lý lo ngại lạm phát, bất ổn kinh tế mà còn làm dấy lên nhiều tranh luận về cơ chế quản lý thị trường vàng tại Việt Nam.
Đáng chú ý, Nghị định số 24/2012/NĐ-CP – văn bản pháp lý điều tiết hoạt động kinh doanh vàng suốt hơn một thập kỷ qua – đang được đặt lên bàn cân xem xét sửa đổi. Nhiều ý kiến cho rằng, cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng hiện tại đang bộc lộ nhiều bất cập, làm méo mó thị trường và gây thiệt hại cho người dân.
Trước bối cảnh đó, phóng viên đã có cuộc trao đổi với Luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SBLAW – để làm rõ những vấn đề pháp lý và chính sách xoay quanh việc sửa đổi Nghị định 24, cũng như tác động của hoạt động tích trữ vàng đến nền kinh tế vĩ mô.
Câu hỏi:
Những ngày qua, hình ảnh người dân xếp hàng dài trước các cửa hàng vàng đã được báo chí phản ánh, trong bối cảnh giá vàng liên tục lập đỉnh mới. Nhu cầu tích trữ vàng của người dân tăng cao đột biến do lo ngại vấn đề lạm phát, những biến động và bất ổn về kinh tế, địa chính trị. Năm 2012, Nghị định 24 về quản lý kinh doanh vàng được ban hành, giúp cân bằng cung - cầu, ổn định thị trường. Theo đó, vàng miếng do nhà nước độc quyền sản xuất, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) là đơn vị được giao cho tổ chức và quản lý hoạt động sản xuất vàng miếng. NHNN chọn vàng miếng SJC làm thương hiệu vàng miếng quốc gia. Ngoài ra, căn cứ vào mục tiêu chính sách tiền tệ và cung - cầu vàng trong từng thời kỳ, NHNN tổ chức thực hiện việc xuất khẩu vàng nguyên liệu, nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng, cấp giấy phép nhập khẩu vàng nguyên liệu cho doanh nghiệp. Nhiều ý kiến cho rằng cần nhanh chóng sửa đổi nghị định 24 để tránh việc độc quyền sản xuất vàng miếng, đồng thời có sự cạnh tranh, nhiều thương hiệu vàng miếng cũng sẽ đảm bảo chênh lệch giá vàng trong nước không bị đẩy lên quá cao, quá bất hợp lý như vừa qua. Xin Luật sư cho biết quan điểm của mình về vấn đề sửa đổi nghị định 24 để giúp thị trường vàng diễn biến ổn định hơn? Nếu người dân cứ tiếp tục đổ xô tích lũy vàng như hiện tại thì sẽ ảnh hưởng thế nào đến nền kinh tế?
Trả lời:
Trước tiên, cần nhìn lại bối cảnh thị trường vàng vào thời điểm Nghị định 24/2012/NĐ-CP được ban hành. Khi đó, thị trường vàng trong nước tồn tại nhiều bất ổn, đầu cơ và thao túng giá diễn biến phức tạp, gây khó khăn cho việc điều hành chính sách tiền tệ. Nghị định ra đời với mục tiêu siết chặt quản lý hoạt động kinh doanh vàng, kiểm soát cung – cầu, ổn định thị trường và hỗ trợ hiệu quả cho chính sách tiền tệ quốc gia. Cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng thông qua Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và thương hiệu SJC được kỳ vọng sẽ tạo dựng một khuôn khổ quản lý tập trung, hạn chế tình trạng đầu cơ, lũng đoạn giá vàng.
Tuy nhiên, sau hơn một thập kỷ triển khai, các bất cập của cơ chế này đã bộc lộ rõ ràng:
Thứ nhất, việc độc quyền thương hiệu vàng miếng khiến thị trường thiếu cạnh tranh, dẫn đến chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới duy trì ở mức cao bất thường, gây thiệt hại trực tiếp cho người dân – đặc biệt là những người có nhu cầu tích trữ vàng để bảo toàn tài sản trong bối cảnh kinh tế bất ổn.
Thứ hai, mô hình độc quyền khiến nguồn cung thiếu linh hoạt. Khi nhu cầu tăng đột biến, NHNN không thể phản ứng kịp thời để bổ sung vàng ra thị trường, gây ra các đợt “sốt giá” cục bộ, ảnh hưởng đến tâm lý xã hội và ổn định vĩ mô.
Thứ ba, hiện nay chỉ có vàng miếng SJC được công nhận chính thức, trong khi các loại vàng khác không được chuyển đổi, làm giảm tính thanh khoản và gây méo mó giá trị thực của vàng trên thị trường.
Từ góc độ pháp lý và chính sách, việc sửa đổi Nghị định 24/2012/NĐ-CP là cần thiết và cần được triển khai theo hướng mở rộng thị trường, tạo lập môi trường cạnh tranh lành mạnh, minh bạch. Một số định hướng cụ thể có thể bao gồm: (i) chấm dứt cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng, cho phép các doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia sản xuất, kinh doanh vàng miếng dưới sự cấp phép và giám sát chặt chẽ của NHNN; (ii) thiết lập các tiêu chuẩn kỹ thuật, quy chuẩn chất lượng thống nhất cho vàng miếng, nhằm đảm bảo khả năng chuyển đổi lẫn nhau giữa các thương hiệu; và (iii) nâng cao năng lực điều tiết thị trường của NHNN, cho phép chủ động can thiệp cung – cầu vàng nguyên liệu phù hợp với biến động thị trường.
Thực tế cho thấy, những bất cập trong cơ chế quản lý hiện tại không chỉ gây méo mó thị trường vàng, mà còn kéo theo các hệ lụy nghiêm trọng đối với nền kinh tế vĩ mô. Xu hướng người dân tích trữ vàng quy mô lớn đã và đang đặt ra nhiều rủi ro. Trước hết, vàng không phải là phương tiện thanh toán phổ biến trong nền kinh tế hiện đại; việc dòng tiền chảy vào vàng sẽ làm giảm lượng tiền lưu thông, suy giảm sức mua và hạn chế nguồn vốn cho sản xuất, kinh doanh, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, chênh lệch lớn giữa giá vàng trong nước và thế giới có thể tạo điều kiện cho hoạt động buôn lậu, gây khó khăn cho công tác quản lý ngoại hối, làm gia tăng áp lực lên tỷ giá và dự trữ ngoại hối quốc gia. Nghiêm trọng hơn, việc chuyển dịch tài sản sang vàng phản ánh sự suy giảm niềm tin vào đồng nội tệ và nền kinh tế, tạo ra hiệu ứng dây chuyền đến thị trường tài chính, hệ thống ngân hàng và môi trường đầu tư.
Vì vậy, quản lý hiệu quả thị trường vàng không đơn thuần là điều tiết một mặt hàng kim loại quý, mà còn là yếu tố thiết yếu trong việc ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an toàn tài chính – tiền tệ và củng cố niềm tin vào chính sách điều hành của Nhà nước.
