Vào ngày 19/7/2023, Bộ Tài chính đã chính thức triển khai hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch công ty luật SBLAW cũng đã chia sẻ:
Câu hỏi 1: Ông đánh giá thế nào về sự ra đời của sàn giao dịch TPDN riêng lẻ? Liệu sàn giao dịch này có đủ khả năng “rã đông” thị trường TPDN và đưa thị trường này phát triển lành mạnh, minh bạch như mục tiêu của cơ quan quản lý?
Trả lời:
Sàn giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là một hệ thống mới được Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) phối hợp với Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) đưa vào vận hành vào ngày 19/7/2023, với hơn 1.600 mã trái phiếu sẽ lên sàn. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao minh bạch, thanh khoản và hiệu quả của thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Đồng thời sự ra đời sàn giao dịch TPDN riêng lẻ tạo ra một sân chơi riêng cho các nhà đầu tư có nhu cầu giao dịch trái phiếu, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư có thêm thông tin và cơ hội giao dịch trên thị trường thứ cấp.
Một số ưu điểm của trái phiếu riêng lẻ như rủi ro thấp hơn so với đầu tư vào chứng khoán, vì người mua trái phiếu có quyền nhận lại số tiền gốc và lãi suất cố định khi trái phiếu đáo hạn, trong khi cổ phiếu có thể biến động giá trị theo tình hình kinh doanh của công ty phát hành. Tiếp đến, là tính linh hoạt, việc phát hành trái phiếu riêng lẻ thường có giá trị phát hành nhỏ với số lượng người mua ít, nên có thể thương lượng được các điều khoản phù hợp với nhu cầu và khả năng của cả hai bên, như lãi suất, kỳ hạn, điều kiện mua lại, bảo đảm, chuyển đổi… Những ưu điểm đó của thị trường TPDN không chỉ giúp doanh nghiệp trong việc huy động vốn mà còn là chất xúc tác tốt cho thị trường cổ phiếu.
Việc sàn giao dịch này có đủ khả năng “rã đông” thị trường TPDN và đưa thị trường này phát triển lành mạnh, minh bạch như mục tiêu của cơ quan quản lý, đây là một câu hỏi khó có thể trả lời một cách chắc chắn. Vì sàn giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ mới chỉ được đưa vào vận hành từ ngày 19/7/2023, và còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, như hành vi của các nhà đầu tư, chất lượng của các trái phiếu, sự quản lý và giám sát của cơ quan chức năng, và tình hình kinh tế vĩ mô. Tuy nhiên, có thể nói rằng sàn giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao minh bạch, thanh khoản và hiệu quả của thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư có thêm thông tin và cơ hội giao dịch trên thị trường thứ cấp.
Sàn giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ được kỳ vọng sẽ giúp thúc đẩy nhu cầu trái phiếu doanh nghiệp phục hồi, đặc biệt là từ các nhà đầu tư tổ chức với nguồn vốn dồi dào và nhu cầu đa dạng hóa danh mục đầu tư. Tuy nhiên, để khôi phục niềm tin của các nhà đầu tư cá nhân, vẫn cần thêm nhiều giải pháp để giải quyết các vấn đề về rủi ro, chất lượng và sức khỏe tài chính của các nhà phát hành trái phiếu.
Câu hỏi 2: Sau gần 2 tháng kể từ khi sàn trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vận hành, đến nay mới có khoảng 60 mã trái phiếu của các doanh nghiệp và ngân hàng được đưa lên sàn - khá khiêm tốn. Trong khi theo quy định, khoảng 1.300 mã trái phiếu sẽ được lên sàn trong 3 tháng tính từ khi sàn giao dịch vận hành. Ông bình luận gì về điều này? Theo ông đâu là nguyên nhân, vướng mắc khiến các mã trái phiếu lên sàn khiêm tốn như vậy?
Trả lời:
Theo Nghị định 65/2022/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP ngày 31 tháng 12 năm 2020 quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế, các tổ chức phát hành sẽ phải đưa trái phiếu của mình lên sàn giao dịch tập trung trong vòng 3 tháng kể từ khi hệ thống vận hành chính thức. Như vậy, phải cần thời gian để doanh nghiệp thực hiện các thủ tục để đưa TPDN lên sàn giao dịch tập trung. Hiện tại, Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội cũng đang phối hợp các cơ quan tuyên truyền để sớm đưa khoảng 1.000 mã TPDN riêng lẻ của 500 doanh nghiệp phát hành với dư nợ khoảng 1 triệu tỷ đồng lên giao dịch trên sàn. Sau khi các mã TPDN được đưa vào giao dịch tập trung, thanh khoản sẽ cải thiện, thị trường sẽ phục hồi dần và số lượng mã trái phiếu sẽ được đưa lên sàn nhiều hơn.
Một số nguyên nhân, vướng mắc khiến các mã trái phiếu lên sàn khiêm tốn như vậy, bao gồm:
Thứ nhất, thủ tục đăng ký, lưu ký và giao dịch trái phiếu riêng lẻ lại khá phức tạp và tốn thời gian, đòi hỏi các doanh nghiệp phải cung cấp nhiều thông tin và tài liệu liên quan đến trái phiếu, như báo cáo tài chính, báo cáo đánh giá tín nhiệm, báo cáo đánh giá tác động môi trường, xã hội và quản trị. Nhiều doanh nghiệp chưa có sẵn những thông tin này hoặc chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn và yêu cầu của cơ quan quản lý.
Thứ hai, nhiều doanh nghiệp lo ngại rằng việc lên sàn giao dịch trái phiếu riêng lẻ sẽ làm giảm giá trị của trái phiếu, do sự biến động của thị trường và sự cạnh tranh của các trái phiếu khác. Hơn nữa, việc lên sàn cũng có thể làm lộ ra những thông tin nhạy cảm hoặc bất lợi của doanh nghiệp, ảnh hưởng tới uy tín và hình ảnh của họ.
Thứu ba, nhiều nhà đầu tư chưa quen với việc giao dịch trái phiếu riêng lẻ trên sàn, do thiếu thông tin và kiến thức về thị trường này. Ngoài ra, nhiều nhà đầu tư cũng chưa có nhu cầu bán trái phiếu riêng lẻ, mà chỉ muốn giữ trái phiếu đến hạn để nhận lãi suất cao.
Bên cạnh đó, nguyên nhân còn xuất phát từ việc thị trường TPDN còn bị ảnh hưởng bởi niềm tin của nhà đầu tư do các sai phạm của một số doanh nghiệp vừa bị xử lý và việc một số phương tiện đưa tin không chính thống, tin thất thiệt về một số doanh nghiệp phát hành trái phiếu. Đồng thời, việc kiểm tra, giám sát tập trung vào giám sát mục đích phát hành trái phiếu cũng dẫn đến tâm lý quan ngại của cả doanh nghiệp phát hành và tổ chức cung cấp dịch vụ.
Câu hỏi 3: Ông có khuyến nghị gì để thúc đẩy sự phát triển của sàn giao dịch TPDN nói riêng và thị trường TPDN nói chung, thưa ông?
Trả lời:
Để thúc đẩy sự phát triển của sàn giao dịch TPDN nói riêng và thị trường TPDN nói chung, có thể thực hiện một số giải pháp sau đây:
Thứ nhất, cần tăng cường công tác quản lý, giám sát và kiểm tra của cơ quan chức năng đối với việc phát hành, lưu ký, giao dịch, thanh toán và báo cáo trái phiếu riêng lẻ, đảm bảo tính minh bạch, hợp pháp và an toàn cho nhà đầu tư.
Thứ hai, có thể nới lỏng một số điều kiện phát hành trái phiếu riêng lẻ, như giá trị tối thiểu, kỳ hạn tối đa, số lượng người mua tối thiểu, để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp có nhu cầu huy động vốn trung và dài hạn.
Thứ ba, khuyến khích các doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ đảm bảo chất lượng tốt, có tài sản đảm bảo, có xếp hạng tín nhiệm, có báo cáo tài chính kiểm toán, có báo cáo đánh giá tác động môi trường, xã hội và quản trị. Tạo điều kiện cho các nhà đầu tư tổ chức, như các quỹ đầu tư, các công ty bảo hiểm, các tổ chức tài chính, tham gia vào thị trường trái phiếu riêng lẻ, đa dạng hóa nguồn cầu và cung cấp thông tin, dữ liệu, định giá cho thị trường.
Thứ tư, nâng cao nhận thức và kiến thức của các nhà đầu tư cá nhân về thị trường trái phiếu riêng lẻ, cung cấp các kênh thông tin, tư vấn, hỗ trợ, giải quyết tranh chấp, bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư. Từ đó các nhà đầu tư sẽ dần làm quen với loại hình này và dần dần sẽ thúc đẩy sàn TPDN phát triển mạnh mẽ hơn.
Bên cạnh đó, cần tăng cường sự phối hợp giữa các bên liên quan, như Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội, Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam, Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam, các tổ chức phát hành, các tổ chức tư vấn, đánh giá, niêm yết, giao dịch, thanh toán, lưu ký, giám sát, kiểm toán trái phiếu riêng lẻ, để nâng cao hiệu quả hoạt động của sàn giao dịch trái phiếu riêng lẻ.
