SBLAW trân trọng giới thiệu bài trả lời phỏng vấn của luật sư Nguyễn Thanh Hà, chủ tịch SBLAW trên báo Công thương về những điểm mới của dự thảo Luật báo chí sửa đổi.
Sau đây là nội dung bài trả lời phỏng vấn.
Câu hỏi:Thưa ông, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang hoàn thiện dự án Luật Báo chí (sửa đổi) với mục tiêu khắc phục những bất cập của Luật hiện hành, bảo đảm quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận của công dân theo Hiến pháp, đồng thời cập nhật, điều chỉnh phù hợp với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và truyền thông.
Ông có thể chia sẻ rõ hơn về ý nghĩa của việc sửa đổi lần này?
Trả lời: Việc sửa đổi Luật Báo chí lần này có ý nghĩa hết sức quan trọng cả về phương diện chính trị – pháp lý, quản lý nhà nước lẫn thực tiễn hoạt động báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số và bùng nổ thông tin hiện nay. Có thể khái quát ở một số điểm cốt lõi sau:
Thứ nhất, bảo đảm thực thi đầy đủ quyền hiến định về tự do báo chí, tự do ngôn luận của công dân.
Hiến pháp năm 2013 khẳng định rõ quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí và quyền tiếp cận thông tin. Tuy nhiên, để các quyền này được thực thi hiệu quả, cần có khung pháp luật cụ thể, rõ ràng và khả thi. Việc sửa đổi Luật Báo chí lần này nhằm hoàn thiện cơ chế pháp lý vừa bảo đảm quyền tự do báo chí của công dân và nhà báo, vừa bảo vệ lợi ích quốc gia, trật tự xã hội và quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân khác.
Thứ hai, khắc phục những khoảng trống, bất cập của Luật Báo chí 2016.
Sau gần 10 năm thi hành, Luật Báo chí hiện hành đã bộc lộ những hạn chế, đặc biệt trong quản lý báo chí đa nền tảng, tình trạng “báo hóa tạp chí, trang tin điện tử”, hoạt động mạng xã hội có tính chất báo chí, cũng như những vấn đề đạo đức nghề nghiệp, thông tin sai sự thật hoặc gây nhiễu loạn dư luận. Sửa luật là yêu cầu tất yếu nhằm nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và tính minh bạch trong hoạt động báo chí.
Thứ ba, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số báo chí và thích ứng với môi trường truyền thông mới.
Báo chí không còn hoạt động độc lập theo mô hình truyền thống mà đang tích hợp mạnh mẽ với công nghệ số, nền tảng số và dữ liệu số. Hoạt động báo chí hiện nay gắn với trí tuệ nhân tạo, thuật toán phân phối nội dung, mô hình kinh tế báo chí số và cạnh tranh thông tin toàn cầu. Vì vậy, luật mới phải tạo được hành lang pháp lý cho đổi mới sáng tạo, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ nội dung báo chí, đồng thời xác lập quy chuẩn ứng xử trên không gian mạng.
Thứ tư, nâng cao trách nhiệm xã hội và tính chuyên nghiệp của cơ quan báo chí, nhà báo.
Cùng với quyền tự do báo chí luôn phải là trách nhiệm xã hội trong cung cấp thông tin trung thực, khách quan, vì lợi ích công. Việc sửa luật là dịp để siết chặt kỷ luật thông tin, chuẩn hóa đạo đức nghề nghiệp, nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí và bảo đảm môi trường báo chí lành mạnh, nhân văn.
Thứ năm, phù hợp xu thế hội nhập quốc tế về pháp luật báo chí và truyền thông.
Việc sửa đổi Luật Báo chí lần này không chỉ giải quyết vấn đề nội tại của Việt Nam mà còn đặt trong yêu cầu hội nhập, thực thi các cam kết quốc tế về quyền con người, quyền công dân, bảo vệ dữ liệu cá nhân, an ninh mạng và quản trị truyền thông số.
Đây không chỉ là hoạt động sửa đổi mang tính kỹ thuật lập pháp đơn thuần, mà là một bước hoàn thiện thể chế quan trọng, góp phần xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; phát huy quyền tự do báo chí gắn với trách nhiệm xã hội, đồng thời bảo đảm an ninh thông tin và lợi ích quốc gia trong kỷ nguyên số.
Câu hỏi: Một điểm đáng chú ý trong dự thảo là việc cắt giảm khoảng 20 thủ tục hành chính, tạo điều kiện thúc đẩy phát triển kinh tế báo chí, xây dựng hành lang pháp lý cho các cơ quan báo chí thực hiện tự chủ tài chính, minh bạch nguồn lực.
Ông đánh giá như thế nào về những điểm đổi mới này?
Trả lời: Việc cắt giảm khoảng 20 thủ tục hành chính không chỉ là một bước cải cách kỹ thuật, mà còn thể hiện tư duy đổi mới trong quản lý báo chí, hướng tới xây dựng một môi trường hoạt động linh hoạt, minh bạch và phù hợp với nền kinh tế số.
Thứ nhất, việc rút gọn thủ tục hành chính giúp cơ quan báo chí giảm chi phí tuân thủ, rút ngắn quy trình, từ đó tập trung nguồn lực cho sáng tạo nội dung và chuyển đổi số. Đây là điều kiện quan trọng để phát triển mô hình “kinh tế báo chí”, khuyến khích các cơ quan báo chí vận hành theo cơ chế thị trường nhưng vẫn giữ định hướng chính trị, xã hội rõ ràng.
Thứ hai, quy định về tự chủ tài chính và minh bạch nguồn lực là một bước tiến lớn, song cũng đặt ra yêu cầu về kiểm toán độc lập, công khai tài chính và quy tắc đạo đức nghề nghiệp. Nếu thiếu cơ chế giám sát, nguy cơ thương mại hóa quá mức, xung đột lợi ích và suy giảm tính độc lập nghề nghiệp của báo chí có thể xảy ra.
Thứ ba, cùng với cải cách thủ tục, cần chú trọng nâng cao năng lực quản lý của các cơ quan chủ quản và địa phương, đồng thời ban hành hướng dẫn chi tiết để đảm bảo thống nhất thực thi. Chỉ khi kết hợp giữa tự chủ, minh bạch và quản trị tốt, những đổi mới trong dự thảo Luật Báo chí mới thực sự tạo động lực cho nền báo chí Việt Nam phát triển chuyên nghiệp, hiện đại và bền vững.
Câu hỏi: Dự thảo Luật cũng bổ sung quy định về hoạt động báo chí trên không gian mạng, nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước trong bối cảnh truyền thông số phát triển mạnh mẽ. Ông nhìn nhận ra sao về việc điều chỉnh này, đặc biệt là trong việc bảo đảm quyền tự do báo chí đi đôi với trách nhiệm và tuân thủ pháp luật trên môi trường số?
Trả lời: Trong bối cảnh truyền thông số phát triển mạnh mẽ, việc bổ sung quy định về hoạt động báo chí trên không gian mạng là bước đi tất yếu, thể hiện sự thích ứng của pháp luật với môi trường truyền thông mới, nơi ranh giới giữa báo chí chuyên nghiệp và nội dung mạng xã hội ngày càng mờ nhạt.
Thứ nhất, việc điều chỉnh này giúp Nhà nước có cơ sở pháp lý đầy đủ để quản lý, giám sát hoạt động báo chí trên nền tảng số, bảo đảm tính chính xác, an toàn thông tin và phòng ngừa hành vi lợi dụng báo chí để lan truyền tin giả, thông tin sai lệch. Đây là yêu cầu cấp thiết trong kỷ nguyên dữ liệu và truyền thông đa chiều.
Thứ hai, song song với quản lý, dự thảo cần nhấn mạnh nguyên tắc bảo đảm quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận theo Hiến pháp. Việc quản lý phải hướng tới thiết lập môi trường truyền thông lành mạnh, chứ không giới hạn quyền thể hiện chính kiến hợp pháp của công dân hay can thiệp hành chính vào nội dung báo chí.
Thứ ba, để cân bằng giữa “tự do” và “trách nhiệm”, Luật cần quy định rõ nghĩa vụ pháp lý của cơ quan báo chí khi xuất bản, lưu trữ và chia sẻ nội dung trực tuyến; đồng thời xác lập trách nhiệm phối hợp của các nền tảng số trong việc gỡ bỏ, cải chính hoặc ngăn chặn thông tin vi phạm. Quản lý hiệu quả không chỉ dựa vào chế tài, mà còn cần cơ chế minh bạch, tự điều chỉnh và chuẩn đạo đức nghề nghiệp trong hoạt động báo chí điện tử.
Câu hỏi: Từ góc độ pháp lý và thực tiễn quản lý báo chí, ông có thể nêu một số đề xuất hoặc vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện, bổ sung trong Luật Báo chí (sửa đổi), để vừa bảo đảm quyền tự do báo chí, vừa nâng cao hiệu quả quản lý, phát huy vai trò của báo chí trong đời sống xã hội hiện nay?
Trả lời: Việc sửa đổi Luật Báo chí lần này không chỉ mang tính kỹ thuật, mà còn là cơ hội để định hình lại mô hình quản trị báo chí trong thời đại số, đảm bảo hài hòa giữa quyền tự do báo chí và hiệu quả quản lý nhà nước.
Thứ nhất, cần hoàn thiện cơ chế bảo đảm quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận bằng cách cụ thể hóa các nguyên tắc hiến định, xác định rõ giới hạn của quyền này trong tương quan với trách nhiệm pháp lý. Luật nên quy định minh bạch hơn về quyền tiếp cận thông tin, quyền phản hồi và cơ chế bảo vệ nhà báo khi tác nghiệp hợp pháp.
Thứ hai, cần xây dựng hệ thống quản lý báo chí hiện đại, dựa trên dữ liệu và công nghệ số, thay vì mô hình quản lý hành chính thuần túy. Việc ứng dụng công nghệ sẽ giúp phát hiện nhanh sai phạm, kiểm soát thông tin sai lệch, đồng thời hỗ trợ cơ quan báo chí minh bạch hoạt động và nguồn thu.
Thứ ba, cần bổ sung quy định về đạo đức nghề nghiệp, chuẩn mực nội dung và cơ chế tự điều chỉnh trong cơ quan báo chí. Khi báo chí có năng lực tự giám sát và công khai sai sót, hiệu quả quản lý nhà nước sẽ được củng cố mà không cần can thiệp quá sâu.
Thứ tư, về phương diện kinh tế, Luật cần xác lập khuôn khổ pháp lý cho kinh tế báo chí: cho phép cơ quan báo chí khai thác nguồn thu hợp pháp nhưng đồng thời yêu cầu báo cáo, kiểm toán và công khai tài chính định kỳ để tránh thương mại hóa quá mức.
Cuối cùng, tự do báo chí và quản lý báo chí không phải là hai cực đối lập, mà là hai yếu tố cần được điều hòa trong cùng một hệ thống pháp lý. Luật Báo chí (sửa đổi) chỉ thực sự hiệu quả khi vừa tạo không gian cho báo chí phát triển độc lập, vừa đặt ra những ràng buộc hợp lý để bảo đảm tính minh bạch, trách nhiệm và niềm tin của công chúng.
Tham khảo tư vấn: Bản tin pháp luật
