Các quy định của pháp luật liên quan đến bảo vệ quyền lợi nhóm người tiêu dùng tài chính đã có, nhưng chưa được cụ thể, rõ ràng. Vì vậy, sự cần thiết phải có một cơ quan chuyên trách bảo vệ nhóm này, khi thị trường tài chính Việt Nam ngày càng phát triển. Bài viết dưới đây có trích dẫn ý kiến của Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch công ty luật SBLAW về vấn đề trên.
Bảo vệ “người tiêu dùng tài chính”: Thiếu luật
Trong khi theo thống kê của Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam (IAV), đến hết tháng 9/2024, tại Việt Nam có gần 12 triệu hợp đồng bảo hiểm đang có hiệu lực, tương đương với hàng triệu khách hàng cần được bảo vệ, chưa kể các sản phẩm tài chính khác như trái phiếu, chứng khoán...
Trước thực trạng hiện nay, có rất nhiều tranh chấp về hợp đồng bảo hiểm xảy ra giữa người tham gia và doanh nghiệp bảo hiểm (DNBH) nói riêng và các sản phẩm tài chính nói chung.
Với đặc thù bảo hiểm là một sản phẩm tài chính “khó”, bộ điều khoản dài, phức tạp, khó hiểu, nhiều quy định chặt chẽ của Luật. Cũng giống như các sản phẩm tài chính khác như trái phiếu, ngân hàng, chứng khoán…đều là các dịch vụ tài chính “phức tạp” đối với đa phần người dân. Thực tế, dân trí tài chính người Việt Nam còn chưa cao, dẫn đến việc tham gia các sản phẩm tài chính nhưng thiếu hiểu biết, chưa biết tự bảo vệ mình.
Khi xảy ra các tranh chấp, đa phần người tham gia sẽ chủ động đấu tranh với doanh nghiệp, sau đó mới kiến nghị, khiếu nại đến cơ quan quản lý nhà nước, hoặc nhờ bên thứ 3 như luật sư, trợ giúp pháp lý. Cuối cùng là kiện ra toà án.
Cũng không nhiều khách hàng gửi khiếu nại đến Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, hoặc Hội bảo vệ người tiêu dùng bởi các cơ quan này thường phản hồi và bảo vệ người tiêu dùng sản phẩm thông thường, hoặc người tiêu dùng trên môi trường TMĐT, mạng internet...
Trả lời VietnamFinance, Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch SBLAW cho biết, các quy định bảo vệ người tiêu dùng tài chính hiện nay được phân tán trong các luật chuyên ngành như: Luật Các tổ chức tín dụng 2024 (đối với dịch vụ ngân hàng), Luật Chứng khoán 2019 (đối với dịch vụ chứng khoán), và Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 (đối với dịch vụ bảo hiểm).
So với các thông lệ quốc tế (WB, OECD/G20), khung pháp lý chung (Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng) và khung pháp lý riêng (các luật chuyên ngành, văn bản dưới luật) đã đề cập khá đầy đủ các nội dung bảo vệ người tiêu dùng tài chính, bao gồm: Công khai và minh bạch thông tin sản phẩm, dịch vụ tài chính, thu thập và phân tích dữ liệu khách hàng để cung ứng sản phẩm, dịch vụ phù hợp, đối xử công bằng, bình đẳng với khách hàng, bảo mật dữ liệu và thông tin cá nhân, xử lý khiếu nại và tranh chấp; và Xử phạt vi phạm pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng tài chính.
Tuy nhiên, khi áp dụng vào thực tiễn, các luật này đã bộc lộ nhiều bất cập dẫn đến việc thực thi chưa được hiệu quả, bởi nhiều nguyên nhân khác nhau.
Có thể kể đến như, một số quy định chỉ phù hợp với các giao dịch truyền thống, chưa đáp ứng được các phương thức hiện đại dựa trên nền tảng công nghệ số, các quy định về bảo vệ và cung cấp thông tin đã lỗi thời trước sự xuất hiện của các chủ thể và hành vi mới... Cùng với đó, quy định chưa đầy đủ về các phương thức giải quyết tranh chấp, xây dựng cơ chế tiếp nhận và xử lý yêu cầu tại cơ quan nhà nước chưa rõ ràng, gây khó khăn trong thực tế.
Đặc biệt, các luật chưa đề cập đến “người tiêu dùng tài chính” hay “các giao dịch tài chính” – nhóm đối tượng đặc biệt có quy mô lớn và ảnh hưởng sâu rộng. Việc không bảo vệ tốt nhóm này có thể làm suy giảm niềm tin vào thị trường tài chính, ảnh hưởng đến nền kinh tế và chính sách kinh tế vĩ mô.
Cần một cơ quan chuyên trách
Để có giải pháp cho vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thanh Hà nêu quan điểm, bảo vệ người tiêu dùng tài chính là một lĩnh vực được nhiều quốc gia chú trọng nhằm đảm bảo quyền lợi của người sử dụng dịch vụ tài chính, đồng thời nâng cao sự minh bạch và ổn định của hệ thống tài chính.
Ông Hà ví dụ, tại Hoa Kỳ, chính phủ đã thành lập Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng (CFPB) sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008. Cơ quan này có nhiệm vụ điều tra, xử phạt và xây dựng các quy định nhằm bảo vệ người tiêu dùng, hỗ trợ giải quyết tranh chấp thông qua cổng thông tin khiếu nại.
Ở Liên minh Châu Âu (EU), các chỉ thị như Chỉ thị về Dịch vụ Thanh toán (PSD) và Chỉ thị Bảo vệ Người tiêu dùng đã tạo nên khung pháp lý toàn diện, hạn chế phí ẩn và tăng cường sự minh bạch. Tại Anh Quốc, Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) và Cơ quan Thẩm định Khiếu nại Tài chính (Financial Ombudsman Service) chịu trách nhiệm giám sát và giải quyết tranh chấp.
Úc cũng có nhiều sáng kiến nổi bật, chẳng hạn Ủy ban Chứng khoán và Đầu tư Úc (ASIC) chịu trách nhiệm giám sát hành vi tài chính, cung cấp các cơ chế hỗ trợ tài chính trong khủng hoảng, và triển khai chương trình Moneysmart để giáo dục tài chính cho người dân.
Gần Việt Nam hơn cả, Nhật Bản đã ban hành Luật Bảo vệ Dịch vụ Tài chính, yêu cầu minh bạch hóa sản phẩm tài chính và thành lập các trung tâm hòa giải như Trung tâm Tài chính Nhật Bản (Japanese Financial ADR Center) để giải quyết khiếu nại nhanh chóng.
"Hiện nay, các quốc gia có thu nhập cao đang có xu hướng thành lập cơ quan chuyên trách bảo vệ người tiêu dùng tài chính, với nhiệm vụ bảo vệ người tiêu dùng đối với mọi loại sản phẩm và dịch vụ tài chính", Luật sư Hà khẳng định.
Cũng theo ông Hà, việc có một cơ quan chuyên trách như vậy sẽ đảm bảo phạm vi bảo vệ toàn diện cho người tiêu dùng tài chính, đáp ứng sự phát triển nhanh chóng và sự giao thoa giữa các phân ngành tài chính, từ đó nâng cao hiệu quả bảo vệ người tiêu dùng tài chính.
Do đó, về lâu dài, khi thị trường tài chính Việt Nam phát triển và nước ta đạt mức thu nhập cao, việc thành lập một cơ quan chuyên trách bảo vệ người tiêu dùng dịch vụ tài chính là cần thiết. Cơ quan này sẽ hoạt động độc lập và chịu trách nhiệm giám sát việc thực thi các biện pháp bảo vệ người tiêu dùng dịch vụ tài chính tại mọi loại hình tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính.
Sự phát triển bùng nổ của thị trường tài chính Việt Nam đòi hỏi một cơ quan một chuyên trách bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực quan trọng này
Tuy nhiên, Luật sư Nguyễn Thanh Hà cho rằng đây là một giải pháp lâu dài và cần thời gian để các cơ quan chức năng nghiên cứu, xem xét. Trước khi cơ quan này được thành lập và đi vào hoạt động, cần có những giải pháp ngắn hạn để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.
Đầu tiên, quan trọng hơn cả là nâng cao vai trò của các cơ quan quản lý hiện có. Ngân hàng Nhà nước, Cục Quản lý, giám sát Bảo hiểm cần tăng cường giám sát hoạt động của các tổ chức tín dụng, đảm bảo các sản phẩm dịch vụ tài chính được cung cấp minh bạch, rõ ràng, không gây hiểu lầm cho người tiêu dùng. Bộ Công Thương cũng cần tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ tài chính tiêu dùng, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng trước các hành vi cạnh tranh không lành mạnh.
Thứ hai là tăng cường hợp tác giữa các cơ quan. Liên Bộ Tài chính - Ngân hàng Nhà nước phối hợp với nhau để xây dựng các quy định pháp luật thống nhất, đồng bộ về bảo vệ người tiêu dùng dịch vụ tài chính. Liên Bộ Công Thương - Ngân hàng Nhà nước, phối hợp xử lý các vụ việc liên quan đến tranh chấp giữa người tiêu dùng và các tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính.
Thứ ba là tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục. Tuyên truyền rộng rãi cho mọi người dân như tăng cường tuyên truyền về các quyền lợi của người tiêu dùng, các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, các kênh khiếu nại, tố cáo.
Thứ tư là xây dựng và phát triển các kênh tiếp nhận và giải quyết khiếu nại như cổng thông tin điện tử để người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận thông tin, thực hiện các phản ánh trực tuyến. Thành lập các trung tâm hỗ trợ người tiêu dùng để tiếp nhận, giải quyết khiếu nại của người dân, thiết lập các đường dây nóng để người tiêu dùng có thể gọi điện khiếu nại, tố cáo.
Thứ năm là cần hoàn thiện khung pháp lý bằng cách sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật cụ thể về bảo vệ người tiêu dùng dịch vụ tài chính.
“Kinh nghiệm quốc tế, và thực tiễn thị trường Việt Nam cho thấy, việc thành lập một cơ quan chuyên trách như CFPB hoặc FCA là cần thiết để giám sát và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng tài chính. Cải cách này sẽ giúp tăng cường niềm tin của người tiêu dùng và thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường tài chính nước nhà”, Luật sư Hà nhấn mạnh thêm.
|
