Buy now Pay later (BNPL – Mua trước trả sau) là hình thức thanh toán cho phép người dùng mua sản phẩm, sử dụng dịch vụ trước, phần thanh toán sẽ được chia thành nhiều đợt, trong đó thông thường người dùng sẽ trả trước một phần ở thời điểm tiến hành giao dịch. Tại Việt Nam, nhiều đơn vị như Fintech, tổ chức tài chính, sàn thương mại điện tử,… đều ra mắt các sản phẩm BNPL dưới các tên gọi như Ví trả sau (MoMo), Spaylater (Shopee), Home Paylater (Home Credit), bePayLater (ứng dụng BE và Cake by VPBank),… Dưới đây là nội dung phần phỏng vấn của Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch công ty luật SBLAW.
Một Founder của nhà cung cấp dịch vụ mua trước trả sau (Buy now Pay later) từng cho biết, hiện chưa có khung pháp lý cho dịch vụ mua trước trả sau, do đó doanh nghiệp có thể dễ dàng gia nhập thị trường này mà không có rào cản pháp lý nào.
Ông nhận định gì về điều này? Xin ông cho biết, các doanh nghiệp cần thỏa mãn điều kiện gì để được cung cấp dịch vụ mua trước trả sau? Có phải bất kỳ doanh nghiệp nào có mong muốn gia nhập thị trường đều có thể trở thành 1 nhà cung cấp?
Trả lời:
Có thể dễ dàng nhận thấy, ‘‘mua trước trả sau’’ sẽ là lựa chọn hấp dẫn với một bộ phận người dân vì mang lại khả năng tiếp cận tín dụng cho những người không sở hữu thẻ tín dụng, hay không có điều kiện vay ngân hàng. Hiện nay, ở Việt Nam, dịch vụ "Mua trước trả sau" (BNPL) chưa có một khung pháp lý cụ thể, riêng biệt quy định cho loại hình dịch vụ này.
Mặc dù khung pháp lý chưa rõ ràng, nhưng không có nghĩa là bất kỳ doanh nghiệp nào cũng có thể dễ dàng gia nhập thị trường BNPL. Doanh nghiệp cần cân nhắc những rào cản quan trọng như khả năng tài chính, năng lực quản lý rủi ro, và khả năng tuân thủ các quy định pháp luật hiện hành. Hơn nữa, dịch vụ này cũng đòi hỏi các doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ, bảo mật thông tin, và dịch vụ khách hàng để cạnh tranh hiệu quả trên thị trường. Do đó, những doanh nghiệp có thể tự tin cung ứng dịch vụ này thường là những doanh nghiệp tiềm năng và có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Ví dụ như Công ty tài chính tiêu dùng (Home Credit, FE Credit); Ngân hàng thương mại (VPBank, Techcombank); Các công ty Fintech (Momo, Fundiin); Doanh nghiệp thương mại điện tử (Shopee hợp tác với SPayLater, Lazada hợp tác với Atome); và các tổ chức tín dụng khác.
Dựa vào những yếu tố quan trọng đã kể trên, doanh nghiệp có thể cung ứng dịch vụ Mua trước trả sau (BNPL) thường là những tổ chức có các hoạt động chính liên quan đến lĩnh vực tài chính, công nghệ tài chính, tín dụng hoặc fintech. Do đó, các điều kiện để cung cấp dịch vụ BNPL có thể được hiểu và áp dụng dựa trên các quy định pháp lý hiện hành trong lĩnh vực tài chính và tín dụng tiêu dùng, ví dụ như Giấy phép kinh doanh phù hợp, quy định về tín dụng tiêu dùng (về lãi suất, quản lý tín dụng, và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng), quy định về bảo vệ dữ liệu và thông tin cá nhân, ...
Hiện dịch vụ mua trước trả sau đang được quản lý, quy định bởi những văn bản pháp luật nào?
Trả lời:
Hiện tại, Việt Nam chưa có luật cụ thể điều chỉnh dịch vụ mua trước trả sau (BNPL), do BNPL là một mô hình kinh doanh tương đối mới, sự phát triển nhanh chóng của nó đã vượt quá tốc độ ban hành các quy định pháp luật. Không chỉ riêng Việt Nam, nhiều quốc gia trên thế giới cũng đang trong quá trình hoàn thiện khung pháp lý cho BNPL. Dù vậy, hoạt động này vẫn diễn ra phổ biến và chịu ảnh hưởng bởi nhiều văn bản pháp luật khác nhau bởi BNPL liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau, như Luật Các tổ chức tín dụng 2024; Nghị định 39/2014/NĐ-CP về hoạt động của công ty tài chính và công ty cho thuê tài chính; Thông tư 40/2024/TT-NHNN quy định về hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán; Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023; Thông tư 09/2015/TT-NHNN quy định về hoạt động mua, bán nợ của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.
Việc thiếu quy định rõ ràng về cung ứng dịch vụ mua trước trả sau (BNPL) tiềm ẩn nhiều rủi ro cho người tiêu dùng như nợ nần, lãi suất cao, thông tin không minh bạch, đồng thời có thể dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh, gây ảnh hưởng đến thị trường. Để bảo vệ người tiêu dùng và phát triển bền vững thị trường, Việt Nam cần sớm ban hành quy định cụ thể về BNPL, bao gồm điều kiện cung cấp dịch vụ, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, xử lý tranh chấp. Việc xây dựng một khung pháp lý chuyên biệt đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước.
Việc cấp phép cho 1 trung gian thanh toán được đánh giá là khá nghiêm ngặt và khắt khe để tránh những rủi ro tiềm ẩn. Với các đặc điểm và tính chất tương tự như 1 trung gian thanh toán, theo ông việc cấp phép cho những nhà cung cấp dịch vụ BNPL có cần sự nghiêm ngặt và khắt khe tương tự?
Trả lời:
Việc cấp phép cho một trung gian thanh toán hiện nay được đánh giá là vô cùng nghiêm ngặt và khắt khe vì quá trình này phải đảm bảo an toàn cho hệ thống tài chính và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Điều này bao gồm việc các tổ chức trung gian phải đáp ứng những tiêu chuẩn cao về bảo mật thông tin và an ninh mạng, vì bất kỳ lỗ hổng nào cũng có thể dẫn đến mất mát tài chính hoặc gian lận.
Ngoài ra, trung gian thanh toán còn phải tuân thủ một loạt các quy định pháp lý chặt chẽ như phòng chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố. Họ cũng cần chứng minh khả năng quản lý rủi ro hiệu quả, đảm bảo rằng mọi giao dịch diễn ra một cách minh bạch và an toàn, góp phần vào sự ổn định của toàn bộ hệ thống tài chính. Chính vì vậy, chỉ những tổ chức có đủ năng lực, hệ thống bảo mật mạnh mẽ và quy trình kiểm soát rủi ro chặt chẽ mới có thể vượt qua được quy trình cấp phép này.
Các nhà cung cấp dịch vụ “Mua trước, trả sau” (BNPL) cũng có những đặc điểm và tính chất tương tự như trung gian thanh toán, đặc biệt là về mặt xử lý tài chính và tín dụng cho người tiêu dùng. Cả hai loại hình dịch vụ đều đóng vai trò là cầu nối giữa người mua và người bán, giúp quá trình giao dịch diễn ra suôn sẻ và an toàn. Trong trường hợp của trung gian thanh toán, họ thực hiện việc chuyển tiền từ người mua sang người bán một cách an toàn, đồng thời bảo vệ thông tin tài chính của người dùng. Tương tự, các nhà cung cấp dịch vụ BNPL cũng xử lý giao dịch tài chính, nhưng với yếu tố bổ sung là cung cấp tín dụng ngắn hạn cho người tiêu dùng. Họ cho phép người mua nhận hàng ngay lập tức nhưng trả tiền sau, thường là qua các đợt thanh toán định kỳ.
Cả BNPL và trung gian thanh toán đều phải đảm bảo an toàn cho các giao dịch, quản lý rủi ro liên quan đến việc không trả nợ, và tuân thủ các quy định pháp lý nhằm bảo vệ quyền lợi của cả người tiêu dùng và người bán. Chính vì vậy, các nhà cung cấp dịch vụ BNPL cần có các quy trình quản lý tài chính và rủi ro chặt chẽ tương tự như trung gian thanh toán để đảm bảo tính an toàn và bền vững của mô hình này. Nếu không được quản lý chặt chẽ, các rủi ro như nợ xấu, vỡ nợ, và tác động tiêu cực đến hệ thống tài chính có thể xảy ra. Do đó, việc giám sát và cấp phép đối với các dịch vụ BNPL cần phải được thực hiện với sự cẩn trọng cao, đảm bảo rằng các nhà cung cấp dịch vụ có đủ năng lực tài chính, quy trình quản lý rủi ro hiệu quả.
Nhiều chuyên gia cho rằng hiện vẫn đang có một khoảng trống pháp lý cho dịch vụ mua trước trả sau. Theo ông, khoảng trống này cần được bổ sung những quy định gì cho nhà cung cấp, nhà bán hàng và người tiêu dùng sử dụng dịch vụ?
Trả lời:
Dịch vụ mua trước trả sau (BSNL) ngày càng phổ biến tại Việt Nam, nhưng hiện vẫn chưa có một khung pháp lý riêng biệt và đầy đủ để điều chỉnh. Để lấp đầy khoảng trống pháp lý này, Nhà nước cần thiết lập các quy định cụ thể cho cả nhà cung cấp dịch vụ, nhà bán hàng, và người tiêu dùng. Để đảm bảo sự phát triển bền vững và bảo vệ quyền lợi của tất cả các bên tham gia, việc bổ sung các quy định cụ thể là vô cùng cần thiết.
Thứ nhất, đối với nhà cung cấp dịch vụ BNPL, cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần đưa ra các điều kiện cụ thể để cấp phép cho các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ BNPL, bao gồm vốn điều lệ tối thiểu, năng lực tài chính, và cơ sở hạ tầng kỹ thuật. Việc bắt buộc các nhà cung cấp phải công khai đầy đủ thông tin là cần thiết, bao gồm về lãi suất, phí phạt, điều khoản hợp đồng một cách rõ ràng, dễ hiểu để người tiêu dùng nắm rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình. Thêm nữa, các nhà cung cấp cần có quy trình quản lý rủi ro nghiêm ngặt, bao gồm việc thẩm định tín dụng và xác minh khả năng thanh toán của khách hàng trước khi cấp tín dụng để hạn chế tình trạng nợ xấu. Cuối cùng, trong trường hợp người tiêu dùng không thể thanh toán đúng hạn, Nhà nước cần quy định về cách thức xử lý nợ xấu, bao gồm các biện pháp thu hồi nợ phù hợp và tôn trọng quyền lợi của người tiêu dùng.
Thứ hai, đối với các nhà bán hàng, cần ban hành các quy định yêu cầu các nhà bán hàng minh bạch trong giao dịch. Nhà bán hàng cần cung cấp đầy đủ thông tin về các điều khoản và điều kiện khi khách hàng lựa chọn phương thức BNPL, bao gồm cả chi phí phát sinh, thời hạn thanh toán, và các hậu quả nếu không thanh toán đúng hạn. Đồng thời hợp tác chặt chẽ với các nhà cung cấp dịch vụ để xử lý khiếu nại và bảo vệ quyền lợi của khách hàng.
Đối với người tiêu dùng, người tiêu dùng phải được cung cấp đầy đủ thông tin về các điều kiện và chi phí liên quan đến dịch vụ BNPL trước khi quyết định sử dụng; cho phép người tiêu dùng có thể rút lui khỏi hợp đồng BNPL trong một khoảng thời gian nhất định mà không bị phạt hoặc phải trả phí không hợp lý. Người tiêu dùng có trách nhiệm tìm hiểu kỹ về dịch vụ trước khi sử dụng, trả nợ đúng hạn để tránh những rủi ro không đáng có.
BNPL được dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ và bùng nổ trong thời gian tới. Theo ông, nếu không có khung pháp lý cụ thể đi kèm với sự phát triển này sẽ tiềm ẩn những nguy cơ gì?
Trả lời:
Mua trước trả sau (BNPL) là một hình thức tài chính mới nổi và được dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là trong các thị trường đang phát triển. Hiện nay những quy định được đưa ra vẫn mở cửa cho sự phát triển của mô hình BNPL nên các doanh nghiệp không gặp nhiều rào cản về pháp lý khi muốn tham gia thị trường. Dù việc này tạo điều kiện tự do cho thị trường bùng nổ, nhưng nếu cơ quan quản lý không thiết lập một hành lang pháp lý chặt chẽ, một khung pháp lý rõ ràng và hiệu quả thì đi kèm với sự phát triển mạnh mẽ của mô hình này sẽ tiềm ẩn một số nguy cơ có thể xảy ra.
Thứ nhất là gây rủi ro cho người tiêu dùng. Nếu không có các quy định rõ ràng, người tiêu dùng có thể tiêu xài vượt mức khả năng chi trả và gặp phải các khoản nợ khó kiểm soát vì nhiều người Việt vẫn còn thiếu kiến thức quản trị tài chính cá nhân. BNPL tuy dễ dàng tiếp cận và sử dụng, nhưng trong trường hợp người tiêu dùng không thể trả nợ đúng hạn, họ có thể phải chịu các khoản phí phạt cao, hoặc lãi suất tăng đột biến. Vì vậy, việc thị trường này phát triển rộng rãi mà không được kiểm soát sẽ dễ dẫn đến nguy cơ tăng nợ xấu và có thể gây nên ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế.
Thứ hai là gây rủi ro cho nhà cung cấp dịch vụ. Thiếu khung pháp lý cũng có thể dẫn đến các rủi ro cho các công ty cung cấp dịch vụ BNPL. Nếu không có công cụ quản trị rủi ro hiệu quả và công cụ hạn chế khách hàng mua nhiều sản phẩm hơn khả năng chi trả, hoặc các quy định về kiểm tra khả năng tài chính của khách hàng và các biện pháp bảo vệ khác, các công ty BNPL không những không thể kiếm được lợi nhuận mà có thể gặp phải tỷ lệ nợ xấu cao, gây ảnh hưởng đến tình hình tài chính của họ rất dễ dẫn đến phá sản.
Thứ ba là BNPL còn được cảnh báo về rủi ro liên quan đến vấn đề bảo mật thông tin. Bởi giao dịch này không phải từ người bán hàng và đến người mua hàng, mà thông qua nền tảng của nhà cung cấp dịch vụ và đơn vị cung cấp tín dụng. Như vậy, vấn đề bảo mật thông tin để đảm bảo luồng tiền đến và đi được an toàn, thông tin của người sử dụng được bảo mật, rất quan trọng. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có quy định cụ thể nào cho nhóm này.
Bên cạnh đó, khi không có sự giám sát chặt chẽ, hệ thống BNPL có thể trở thành mục tiêu cho các hoạt động gian lận. Việc này không chỉ gây tổn thất cho các công ty tài chính mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của người tiêu dùng vào hệ thống tài chính Người tiêu dùng có thể không được cung cấp đầy đủ thông tin về các điều khoản, điều kiện, và phí liên quan đến dịch vụ BNPL hoặc được cung cấp một cách thiếu minh bạch và sai lệch. Điều này có thể dẫn đến việc họ đưa ra các quyết định tài chính thiếu sáng suốt.
Vì vậy, một khung pháp lý rõ ràng và hiệu quả là cần thiết để bảo vệ cả người tiêu dùng và nhà cung cấp dịch vụ, đồng thời đảm bảo sự phát triển bền vững của mô hình này.
Nhiều nhà cung cấp đang hợp tác với ngân hàng và công ty tài chính để cung cấp dịch vụ mua trước trả sau, do tính chất của dịch vụ tương đồng với hoạt động cho vay tiêu dùng. Xin ông cho biết, việc hợp tác này có phải là bắt buộc? Ngân hàng có phải người cho vay cuối cùng của dịch vụ này tương tự như hoạt động P2P Lending ở Việt Nam?
Trả lời:
Khi các nhà cung cấp BNPL hợp tác với ngân hàng và công ty tài chính, họ có thể sử dụng nguồn vốn và cơ sở hạ tầng tài chính sẵn có của các tổ chức này để cung cấp các khoản vay ngắn hạn cho người tiêu dùng. Trên thực tế, nhiều ngân hàng đang có động thái mua lại các nền tảng BNPL thay vì tự phát triển, tận dụng cơ sở hạ tầng hiện có để cạnh tranh.
Một số ngân hàng đã tích hợp BNPL vào dịch vụ của họ, trong khi những ngân hàng khác có thể tận dụng BNPL như một kênh thu hút khách hàng mới hoặc cung cấp công cụ quản lý tài chính để hỗ trợ người tiêu dùng. Các giải pháp như Visa hợp tác với Sacombank, Kredivo kết nối với OnePay, và Home Credit đầu tư vào Home Pay Later đang được triển khai rộng rãi. Nhiều startup fintech và sàn TMĐT lớn như Shopee, Lazada cũng tham gia vào thị trường này.
Trong mô hình BNPL, ngân hàng không nhất thiết phải là người cho vay cuối cùng như trong hoạt động P2P Lending (cho vay ngang hàng). Trong P2P Lending, người cho vay cuối cùng thường là các cá nhân hoặc tổ chức đầu tư trực tiếp vào các khoản vay được tạo ra thông qua nền tảng P2P. Các nền tảng này chỉ đóng vai trò trung gian, kết nối người vay và người cho vay mà không trực tiếp cung cấp vốn. Còn trong mô hình BNPL, người cho vay cuối cùng có thể là các công ty tài chính, công ty fintech, hoặc các nền tảng BNPL tự vận hành và chịu rủi ro tín dụng, chứ không nhất thiết phải là ngân hàng.
Do tính chất tín dụng của dịch vụ BNPL, việc đảm bảo nguồn vốn, quản lý rủi ro và tuân thủ các quy định pháp lý là rất quan trọng nên các nhà cung cấp BNPL thường tìm đến sự hỗ trợ từ các ngân hàng. Một số ngân hàng cũng tự phát triển hoặc mua lại các nền tảng BNPL để cung cấp dịch vụ này, nhưng không phải tất cả các trường hợp đều do ngân hàng đứng sau.
|
