Theo các chuyên gia, mục tiêu bảo vệ giới trẻ vẫn có thể đạt được nhanh chóng bằng cách thực thi chặt chẽ Luật Phòng chống tác hại thuốc lá và Nghị định 117/2020 quy định hình thức chế tài đối với các hành vi mua và sử dụng thuốc lá cho người dưới 18 tuổi.
Không riêng gì thuốc lá điếu, thuốc lá điện tử (TLĐT) hay thuốc lá thế hệ mới (TLTHM) nói chung, pháp luật đã có quy định rõ về việc cấm những người chưa đủ 18 tuổi được tiếp xúc với bất kỳ sản phẩm thuốc lá nào. Nhưng trên thực tế, một hệ lụy gây nhức nhối xã hội hiện nay là tình trạng tội phạm ma túy pha trộn các loại chất cấm vào các dạng "vỏ bọc" trá hình như bánh kẹo, thức uống, đồ chơi và đặc biệt là TLĐT nhập lậu nhằm dụ dỗ, đánh lừa học sinh, sinh viên... gây nên hàng loạt ca ngộ độc trong thời gian qua.
Đủ điều kiện để bảo vệ giới trẻ bằng luật hiện hành
Theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch SB Law, Điều 9 của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá (PCTHTL) quy định không cho phép người chưa đủ 18 tuổi mua, bán thuốc lá. Còn tại Điều 29 của Nghị định 117/2020/NĐ-CP ngày 28/09/2020, quy định các vi phạm về phòng, chống tác hại của thuốc lá cũng nêu rõ hình thức cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 200.000 đến 500.000 đồng đối với người từ đủ 16 tuổi nhưng chưa đủ 18 tuổi có hành vi sử dụng thuốc lá.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật TNHH SB Law
Kết hợp những điều này cho thấy, người dưới 18 tuổi không được phép thực hiện các hành vi mua, bán, sử dụng thuốc lá dưới bất kỳ hình thức nào. Do vậy, theo luật sư Hà, để ngăn chặn giới trẻ khỏi TLĐT hoặc TLTHM nói chung, chỉ cần đưa các sản phẩm này chịu sự kiểm soát chặt chẽ của luật hiện hành. Đây là biện pháp khả thi, hiệu quả và có thể thực hiện ngay.
Mặt khác, việc sớm có cơ chế để kiểm soát TLTHM hiện đang nhận được sự nhất trí đồng thuận từ nhiều bộ ngành. Phát biểu tại hội thảo "Tháo gỡ quan ngại để quản lý TLTHM" vừa qua tại Hà Nội, ông Nguyễn Hồng Ngọc - Phó Vụ trưởng Vụ Xã hội, Văn phòng Quốc hội nhấn mạnh: "Đến nay TLTHM vẫn chưa có biện pháp quản lý phù hợp. Vì vậy, việc tăng cường quản lý nhà nước về TLTHM là hết sức cần thiết. Các bộ có liên quan cần khẩn trương rà soát các văn bản quy định chi tiết hướng dẫn thực hiện Luật PCTHTL để trình Chính phủ sửa đổi hoặc sửa đổi, bổ sung".
Lợi ích giảm tác hại cho người hút thuốc lớn hơn nguy cơ đối với thanh thiếu niên?
Ngoài giới trẻ, những người trưởng thành hiện đang hút thuốc cũng là nhóm đối tượng lớn cần được xã hội quan tâm. Hiện có nhiều giải pháp mà Việt Nam có thể tham khảo từ các nước đi trước để ngăn chặn giới trẻ tiếp xúc TLTHM thay cho các lệnh cấm đang được đề xuất hiện nay.
Cụ thể tại Mỹ, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) yêu cầu các công ty kinh doanh TLĐT phải nộp hồ sơ về sản phẩm và dung dịch tinh dầu để FDA thẩm định. Đồng thời, các công ty này cũng phải đưa ra các cảnh báo sức khỏe phù hợp, các nguyên tắc kinh doanh tiếp thị, và quan trọng nhất là giải pháp để phòng tránh giới trẻ tiếp cận đến sản phẩm TLTHM.
Ông Mitch Zeller, nguyên Giám đốc Trung tâm Sản phẩm thuốc lá của FDA cho biết: "Chúng tôi rất thận trọng với việc cấp phép cho các sản phẩm thuốc lá và sẽ giám sát chặt chẽ việc kinh doanh. Nếu công ty vi phạm bất kỳ quy định nào, hoặc có bằng chứng tỷ lệ sử dụng ở những người chưa từng hút thuốc lá, bao gồm cả thanh thiếu niên lại tăng lên đáng kể, FDA sẽ có chế tài thích hợp, bao gồm cả việc rút giấy phép kinh doanh".
Ông Mitch Zeller, nguyên Giám đốc Trung tâm Sản phẩm thuốc lá của FDA
Website chính thức của cơ quan này cũng nêu rõ lý do phê duyệt sản phẩm. Theo đó, FDA đã đánh giá cả nguy cơ và lợi ích trên toàn bộ dân số. Đối với các sản phẩm được cho phép, FDA xác định rằng: Thay vì tiếp tục hút thuốc lá điếu, lợi ích tiềm năng cho những người hút thuốc đã chuyển đổi hoàn toàn sang TLTHM, sẽ lớn hơn nguy cơ đối với thanh thiếu niên, miễn là các công ty phải tuân thủ các quy định nhằm giảm sự tiếp cận của giới trẻ. Hiện một số tiểu bang của Mỹ cũng đã tăng độ tuổi tiếp cận thuốc lá từ 18 lên 21.
Nhờ vậy, việc ngăn chặn giới trẻ tiếp cận đến TLTHM tại Mỹ đã đạt những kết quả khả quan. Theo nghiên cứu quốc gia của Mỹ đăng trên trang Theo dõi Tương lai, tỷ lệ học sinh lớp 12 sử dụng sản phẩm nicotine ngoài TLĐT đều cho thấy mức giảm "khá ấn tượng", từ 21% năm 2017 xuống còn 8% vào năm 2022, đồng thời tỷ lệ sử dụng TLĐT và cần sa cũng đã giảm và duy trì ở mức thấp. Năm 2018, Trung Quốc cũng bổ sung quy định cấm bán TLĐT cho người dưới từ 18 tuổi. Một năm sau đó, quốc gia này cũng ban hành lệnh cấm bán trên các trang mạng trực tuyến.
Cũng tại hội thảo "Tháo gỡ quan ngại để quản lý TLTHM", bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng ban Dân chủ - Pháp luật, Ủy ban Trung ương MTTQVN cho rằng, nếu Nhà nước không cho phép nhập khẩu, kinh doanh TLTHM thì cũng không khác gì lệnh cấm. "Như vậy, khi đặt đề xuất cấm TLTHM trong bối cảnh hàng lậu vẫn đang chiếm lĩnh thị trường chợ đen, có thể nhận ra, người hút thuốc trưởng thành dường như đang bị bỏ quên, chưa được đối xử công bằng và bình đẳng trước cơ hội chăm sóc sức khỏe", bà Liên đánh giá.
