Trong chương trình truyền hình 80 năm Quốc hội Việt Nam, luật sư Nguyễn Thanh Hà, chủ tịch SBLAW đã dành cho kênh VTV1 Đài truyền hình Việt Nam bài trả lời phỏng vấn về Vai trò của Quốc hội đối với việc để doanh nghiệp trở thành một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế sẽ như thế nào?
Sau đây là nội dung phỏng vấn:
Câu hỏi: Các luật doanh nghiệp 1999 và sửa đổi nhiều lần giúp doanh nghiệp Việt phát triển thế nào?
Trả lời: Luật Doanh nghiệp là một trong những văn bản pháp lý nền tảng của Việt Nam, định hình cơ chế quản lý kinh tế, quyền tự do kinh doanh và tạo môi trường thuận lợi cho khu vực kinh tế tư nhân. Kể từ khi Luật Công ty và Luật Doanh nghiệp tư nhân được ban hành lần đầu năm 1990, pháp luật doanh nghiệp Việt Nam đã được hợp nhất và đổi tên thành Luật Doanh nghiệp vào năm 1999, sau đó trải qua ba lần sửa đổi quan trọng vào các năm 2005, 2014 và 2020. Đạo luật này luôn được cộng đồng doanh nghiệp, các chuyên gia trong và ngoài nước đánh giá cao về những cải cách đột phá, bảo đảm quyền tự do kinh doanh, bảo vệ nhà đầu tư và thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển. Những cải cách của Luật Doanh nghiệp không chỉ tạo ra tác động tích cực trong phát triển kinh tế mà còn dẫn dắt và định hướng cải cách thể chế nói chung.
Nếu Luật Công ty và Luật Doanh nghiệp tư nhân năm 1990 ghi dấu ấn với việc khai sinh ra khu vực kinh tế tư nhân thì Luật Doanh nghiệp 1999 và các lần sửa đổi sau này là cuộc cách mạng về tư duy quản lý kinh tế, hiện thực hóa quyền tự do kinh doanh theo nguyên tắc “được làm những gì mà pháp luật không cấm”, đồng thời đặt nền tảng cho những cải cách thể chế mạnh mẽ trong suốt hơn 20 năm qua.
Trước năm 1999, quản lý nhà nước về kinh tế dựa trên nguyên tắc: người dân và doanh nghiệp chỉ được làm những gì mà pháp luật cho phép; năng lực quản lý đến đâu thì mở ra đến đó. Luật Doanh nghiệp 1999 ra đời đã xóa bỏ tư duy này và thay bằng nguyên tắc: người dân được làm những gì mà pháp luật không cấm, và theo đó, năng lực quản lý phải được xây dựng đủ để quản lý và thúc đẩy sự phát triển.
Về mặt pháp lý, Luật Doanh nghiệp 1999 được đánh giá là một cột mốc then chốt khi lần đầu tiên khẳng định quyền tự do kinh doanh và tạo ra sự chuyển biến lớn về thể chế. Nguyên tắc “xin phép – cấp phép” được thay bằng “đăng ký”, nhiều rào cản tiếp cận thị trường đã kéo dài nhiều năm bị loại bỏ, thủ tục hành chính được tinh giản, và tính minh bạch trong đăng ký kinh doanh được tăng cường. Tất cả những yếu tố này góp phần hình thành môi trường cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích nâng cao hiệu suất và thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo.
Những cải cách tiếp tục được thực hiện trong các lần sửa đổi sau đó. Năm 2014, Luật Doanh nghiệp đã quy định đầy đủ quyền tự do kinh doanh, bãi bỏ nguyên tắc doanh nghiệp chỉ được kinh doanh theo đúng ngành nghề ghi trên giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, công khai danh mục loại trừ các ngành nghề cấm kinh doanh hoặc kinh doanh có điều kiện. Luật Doanh nghiệp 2020 tiếp tục bãi bỏ thủ tục hành chính không cần thiết, triển khai đăng ký doanh nghiệp hoàn toàn qua môi trường mạng, tiệm cận chuẩn mực quốc tế phổ biến về thủ tục đăng ký doanh nghiệp.
Các số liệu thực tế minh chứng cho hiệu quả của các cải cách này: thời gian để đăng ký thành lập doanh nghiệp đã giảm từ khoảng 6 tháng, thậm chí nhiều năm, xuống còn 3 ngày hoặc ít hơn trên thực tế. Theo kết quả điều tra PCI của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, đăng ký doanh nghiệp luôn được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá là thủ tục thuận lợi nhất và có nhiều cải thiện nhất.
Tác động của Luật Doanh nghiệp 1999 đặc biệt rõ rệt trong phát triển khu vực kinh tế tư nhân. So sánh 5 năm thực hiện Luật Doanh nghiệp 1999 (2000–2005) với 10 năm trước đó (1990–1999): Số lượng doanh nghiệp đăng ký mới gấp 3,3 lần; số doanh nghiệp đăng ký trung bình hàng năm gấp 6 lần. So sánh về số lượng doanh nghiệp thành lập mới hàng năm hiện nay gấp 10 lần so với 20 năm trước.
Hàng vạn doanh nghiệp mới ra đời, thị trường hàng hóa và dịch vụ trở nên sôi động, tinh thần doanh nhân được khơi dậy mạnh mẽ. Thực tế, nhiều doanh nghiệp thành lập và kinh doanh thành công chính là kết quả trực tiếp từ những cải cách của Luật Doanh nghiệp, đặc biệt là Luật Doanh nghiệp 1999. Thủ tướng Phan Văn Khải từng ví cải cách này như “Khoán 10 trong nông nghiệp”, nhấn mạnh vai trò đột phá trong phát triển kinh tế tư nhân.
Có thể khẳng định rằng, Luật Doanh nghiệp 1999 và các lần sửa đổi sau này không chỉ là nền tảng pháp lý cốt lõi, tạo ra thị trường cạnh tranh, đầy sức sống, mà còn định hướng cải cách thể chế mạnh mẽ, thúc đẩy quyền tự do kinh doanh, bảo vệ nhà đầu tư và phát triển khu vực kinh tế tư nhân trong suốt hơn hai thập kỷ qua.
Câu hỏi: Vai trò sắp tới của Quốc hội đối với việc để doanh nghiệp trở thành một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế sẽ như thế nào?
Trả lời: Quốc hội Việt Nam, với vai trò lập pháp và giám sát tối cao đang và sẽ tiếp tục đóng góp quyết định vào việc biến doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân, thành động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia trong tương lai. Thông qua các nghị quyết chiến lược và cơ chế hỗ trợ cụ thể, Quốc hội không chỉ tạo khung pháp lý thuận lợi mà còn thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới, giảm gánh nặng hành chính, giúp doanh nghiệp tư nhân phát triển mạnh mẽ và trở thành lực lượng nòng cốt bên cạnh kinh tế nhà nước.
Cụ thể, Quốc hội đóng vai trò định hướng, xây dựng và giám sát để có thể giúp cho các doanh nghiệp phát triển như sau:
- Hoàn thiện thể chế pháp luật: Ban hành, sửa đổi và bổ sung các đạo luật về doanh nghiệp, đầu tư, thị trường vốn, thuế và quản lý kinh tế, nhằm tạo khung pháp lý ổn định, minh bạch và thuận lợi cho hoạt động kinh doanh. Đảm bảo các đạo luật phản ánh đúng nguyên tắc “doanh nghiệp được làm những gì pháp luật không cấm”, từ đó khuyến khích đổi mới sáng tạo, phát triển các ngành nghề kinh tế mới, tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trong nước và quốc tế.
- Ưu đãi thuế và khuyến khích khởi nghiệp: Miễn thuế thu nhập doanh nghiệp cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong 3 năm đầu; miễn thuế 2 năm và giảm 50% trong 4 năm tiếp theo đối với thu nhập từ hoạt động đổi mới sáng tạo; miễn thuế thu nhập cá nhân đối với chuyển nhượng cổ phần vào doanh nghiệp khởi nghiệp; hỗ trợ miễn phí nền tảng số cho hộ kinh doanh để chuyển đổi số từ năm 2026.
- Hỗ trợ tài chính và tín dụng: Hỗ trợ lãi suất 2%/năm cho vay vốn dự án xanh, tuần hoàn và áp dụng tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội, quản trị).
- Bảo vệ quyền lợi và giảm rào cản hành chính: Ưu tiên xử lý dân sự, hành chính trước hình sự; giới hạn thanh tra, kiểm tra không quá 1 lần/năm trừ trường hợp vi phạm rõ ràng; xử lý nghiêm hành vi nhũng nhiễu doanh nghiệp; bảo đảm nguyên tắc suy đoán vô tội và không hồi tố pháp luật bất lợi.
Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV (tháng 6/2025), các đại biểu đã nhấn mạnh vai trò kiến tạo của Nhà nước, với Quốc hội dẫn dắt bằng cách tối ưu hóa phân bổ tài chính công vào các lĩnh vực lan tỏa như công nghệ cao, chuyển đổi số và năng lượng tái tạo. Đồng thời, Quốc hội thúc đẩy hợp tác công-tư, quỹ hỗ trợ SMEs, vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng, tư vấn tham gia hiệp định thương mại tự do và xây dựng thương hiệu quốc gia cho sản phẩm tư nhân, nhằm giúp doanh nghiệp tiếp cận chuỗi giá trị toàn cầu và nâng cao năng suất lao động.
