Tọa lạc tại những khu vực đắc địa giữa lòng Hà Nội, nhiều tòa cao ốc trị giá hàng nghìn tỷ đồng bị bỏ hoang trong tình trạng dang dở suốt nhiều năm, không chỉ làm ảnh hưởng đến cảnh quan đô thị mà còn gây ra những tổn thất lớn về kinh tế và nguồn lực. Về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thanh Hà - chủ tịch SBLAW đưa ra ý kiến của mình đối với các câu hỏi liên quan như sau:
1) Thưa ông, TP.Hà Nội (và nhiều địa phương khác) hiện nay còn nhiều khu nhà công bỏ hoang, xuống cấp, nhếch nhác, ví dụ biệt thự công vụ 12 Nguyễn Chế Nghĩa (Hoàn Kiếm); 16 Tràng Thi; nhà số 30 Tô Hiệu (từng là trụ sở Đài PT-TH tỉnh Hà Tây (cũ); Dự án đầu tư xây dựng Trung tâm Nghiên cứu chuyển giao công nghệ và giám định công nghệ 600 tỉ đồng (Thạch Thất)… Ông nhìn nhận thế nào về thực trạng này? Theo ông, đâu là nguyên nhân và hệ quả là gì?
Trả lời:
Thực trạng nhiều khu nhà công bỏ hoang, xuống cấp tại Hà Nội và các địa phương khác là một vấn đề đáng quan ngại và cần được giải quyết một cách triệt để. Những biệt thự công vụ như số 12 Nguyễn Chế Nghĩa, số 16 Tràng Thi, hay nhà số 30 Tô Hiệu, từng là trụ sở Đài PT-TH tỉnh Hà Tây (cũ), đã trở thành những điểm nhức nhối trong bức tranh đô thị của thành phố. Không chỉ vậy, các dự án lớn như Dự án đầu tư xây dựng Trung tâm Nghiên cứu chuyển giao công nghệ và giám định công nghệ tại Thạch Thất, với kinh phí đầu tư lên đến 600 tỷ đồng, cũng đang bị bỏ hoang.
Một trong những nguyên nhân của tình trạng này có thể là sự thiếu sót trong quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất. Các dự án như Dự án Trung tâm Nghiên cứu chuyển giao công nghệ và giám định công nghệ ở Thạch Thất bị bỏ hoang do thiếu kế hoạch cụ thể về sử dụng và quản lý sau khi hoàn thành. Ngoài ra, các vướng mắc pháp lý và thủ tục hành chính phức tạp cũng là rào cản khiến nhiều công trình không thể được cải tạo hoặc sử dụng hiệu quả.
Việc bỏ hoang các khu nhà công không chỉ lãng phí tài nguyên đất đai mà còn gây thất thoát kinh phí đầu tư ban đầu. Các công trình bỏ hoang thường xuống cấp, gây mất mỹ quan và ảnh hưởng đến môi trường sống của cư dân xung quanh. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người dân mà còn tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Sự lãng phí này có thể cản trở sự phát triển kinh tế và xã hội của địa phương, vì tài nguyên không được khai thác hiệu quả.
Để giải quyết tình trạng này, cần có sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng để đẩy nhanh quá trình quy hoạch, sử dụng hiệu quả tài sản công, và giải quyết các vướng mắc pháp lý. Cần tăng cường quản lý và giám sát để tránh lãng phí tài nguyên. Đồng thời, việc áp dụng các giải pháp sáng tạo như cho thuê, đấu giá hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng cũng có thể giúp khai thác hiệu quả hơn các tài sản công đang bỏ hoang. Qua đó, không chỉ tiết kiệm được tài nguyên mà còn góp phần tạo ra nguồn thu cho ngân sách và cải thiện môi trường sống cho người dân.
2) Việc các công trình trên bỏ hoang nhiều năm dư luận cho rằng là sự lãng phí rất lớn, cần làm rõ trách nhiệm tổ chức, cá nhân liên quan. Ví dụ mới đây, Hà Nội thanh tra dự án trung tâm công nghệ gần 600 tỉ nhiều năm 'đắp chiếu' ở Thạch Thất. Xin ông cho biết quan điểm của mình.
Trả lời:
Việc các công trình bị bỏ hoang nhiều năm thực sự là một vấn đề nghiêm trọng và gây lãng phí lớn. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là sự thiếu hiệu quả trong việc quản lý và giám sát các dự án. Cần tăng cường vai trò của các cơ quan chức năng trong việc theo dõi tiến độ và đảm bảo thực hiện dự án đúng kế hoạch.
Chúng ta cần hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến đầu tư và quản lý dự án, siết chặt các quy định về việc thu hồi đất và xử lý dự án chậm tiến độ hoặc bỏ hoang.
Bên cạnh đó, cần cải thiện quy trình lựa chọn nhà đầu tư để đảm bảo rằng chỉ những nhà đầu tư có năng lực thực sự mới được cấp phép thực hiện dự án. Sự tham gia của cộng đồng trong việc giám sát và phản biện cũng là một yếu tố quan trọng để tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quá trình thực hiện dự án.
3) Mới đây, Chủ tịch TP. Hà Nội yêu cầu phân loại toàn bộ quỹ nhà chuyên dùng (quỹ nhà bỏ trống, quỹ nhà còn tồn tại, vướng mắc, vi phạm…), xây dựng phương án xử lý hiệu quả theo từng địa điểm nhà, báo cáo UBND thành phố Hà Nội trong tháng 3/2025. Ông có gợi ý gì về phương án giải quyết tình trạng bỏ hoang các toà nhà công vụ hiện nay? Theo ông, trong đợt sáp nhập bộ máy tới đây, cần rút kinh nghiệm thế này để tránh lặp lại tình trạng bỏ hoang nhà công vụ, trụ sở như đã từng xảy ra?
Trả lời:
Để giải quyết tình trạng bỏ hoang các tòa nhà công vụ một cách hiệu quả, cần có các giải pháp đồng bộ nhằm tối ưu hóa việc quản lý, khai thác và sử dụng tài sản công.
Thứ nhất, cần rà soát và phân loại quỹ nhà công vụ để có phương án xử lý phù hợp. Việc đầu tiên cần làm là tiến hành tổng kiểm kê, rà soát quỹ nhà công vụ trên địa bàn, bao gồm việc cập nhật thông tin về hiện trạng sử dụng, tính pháp lý, mức độ xuống cấp và khả năng khai thác của từng công trình. Theo quy định của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, tài sản nhà nước phải được sử dụng đúng mục đích, hiệu quả và không để lãng phí. Do đó, cần phân loại rõ ràng thành ba nhóm: nhóm có thể đưa vào sử dụng ngay, nhóm cần cải tạo và nhóm không còn giá trị sử dụng. Đối với các công trình vẫn còn khả năng khai thác, cần xem xét việc bố trí lại làm trụ sở cơ quan, trường học, trung tâm y tế hoặc nhà ở công vụ theo nhu cầu thực tế. Với những công trình không còn phù hợp với mục đích ban đầu nhưng vẫn có giá trị sử dụng, cần có phương án chuyển đổi công năng hợp lý, đảm bảo đúng quy hoạch và không gây ảnh hưởng đến việc sử dụng đất công.
Thứ hai, đẩy mạnh đấu giá, cho thuê hoặc hợp tác công tư (PPP) để khai thác hiệu quả. Hiện nay, nhiều tòa nhà công vụ bị bỏ hoang không phải do không có giá trị mà do thiếu cơ chế linh hoạt trong khai thác. Theo Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, đối với tài sản nhà nước không còn nhu cầu sử dụng, cơ quan quản lý có thể tổ chức đấu giá hoặc cho thuê nhằm tối ưu hóa giá trị sử dụng. Các công trình có vị trí thuận lợi có thể được đưa vào diện đấu giá quyền sử dụng hoặc cho thuê dài hạn theo cơ chế thị trường, tạo nguồn thu cho ngân sách thay vì để hoang hóa, gây lãng phí. Bên cạnh đó, hình thức hợp tác công tư (PPP) cũng là một hướng đi phù hợp với những tòa nhà cần cải tạo nhưng ngân sách nhà nước không đủ để đầu tư. Cơ chế này cho phép nhà nước giữ quyền sở hữu tài sản nhưng doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư, khai thác và vận hành trong một thời gian nhất định, sau đó hoàn trả lại cho nhà nước. Điều này vừa giúp giảm áp lực tài chính, vừa đảm bảo các công trình được đưa vào sử dụng hiệu quả.
Thứ ba, tăng cường trách nhiệm quản lý, giám sát và xử lý nghiêm các vi phạm. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng bỏ hoang các tòa nhà công vụ là sự buông lỏng quản lý, thiếu trách nhiệm của các đơn vị được giao quản lý tài sản công. Theo quy định hiện hành, các đơn vị quản lý nhà công vụ phải có trách nhiệm báo cáo định kỳ về tình trạng sử dụng và đề xuất phương án khai thác. Nếu để xảy ra tình trạng lãng phí hoặc xuống cấp mà không có biện pháp xử lý, cần xác định rõ trách nhiệm của từng cá nhân, tổ chức liên quan. Ngoài ra, việc thanh tra, kiểm tra và công khai thông tin về quỹ nhà công vụ là điều cần thiết để đảm bảo tính minh bạch, tránh lợi ích nhóm hoặc việc sử dụng tài sản công không đúng mục đích. Việc công khai danh sách các tòa nhà bỏ hoang cũng giúp thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư, doanh nghiệp có nhu cầu thuê hoặc tham gia cải tạo.
Để giải quyết vấn đề trụ sở công vụ bị bỏ hoang sau sáp nhập bộ máy, gây lãng phí và thất thoát ngân sách, chúng ta cần rút kinh nghiệm thực tiễn trước mắt và thực hiện đồng bộ ba giải pháp sau:
Thứ nhất, lập kế hoạch tổng thể về sử dụng trụ sở ngay từ giai đoạn chuẩn bị sáp nhập. Cần có một cuộc rà soát, đánh giá kỹ lưỡng toàn bộ quỹ nhà, trụ sở hiện có. Qua đó, xác định rõ những công trình nào sẽ tiếp tục được sử dụng, công trình nào dư thừa. Điều này giúp chúng ta có phương án xử lý kịp thời, tránh tình trạng công trình xuống cấp gây lãng phí.
Thứ hai, đẩy nhanh việc chuyển đổi công năng hoặc thanh lý các trụ sở không còn phù hợp. Những trụ sở dư thừa có thể được chuyển đổi công năng để phục vụ các mục đích công cộng khác như trường học, cơ sở y tế, trung tâm dịch vụ công. Hoặc, chúng ta có thể đưa chúng vào diện đấu giá, cho thuê để tối ưu hóa hiệu quả sử dụng tài sản công theo đúng quy định của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công. Việc này cần được triển khai nhanh chóng, tránh kéo dài gây lãng phí nguồn lực.
Thứ ba, nâng cao trách nhiệm quản lý và tăng cường giám sát, kiểm tra. Các đơn vị được giao quản lý tài sản công phải có trách nhiệm báo cáo định kỳ về tình trạng sử dụng. Nếu phát hiện tình trạng bỏ hoang, lãng phí, cần có biện pháp xử lý nghiêm minh. Đồng thời, cần công khai danh sách các trụ sở dư thừa để thu hút sự quan tâm của các tổ chức, doanh nghiệp có nhu cầu, từ đó đẩy nhanh quá trình tái sử dụng hoặc chuyển nhượng.
Nếu thiếu một chiến lược quản lý rõ ràng và sự giám sát chặt chẽ, tình trạng lãng phí trụ sở công vụ sẽ tiếp tục tái diễn, gây thất thoát lớn cho ngân sách và ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính.
