Vài năm trở lại đây, thực phẩm chức năng (TPCN) được nhiều người xem như... “thần dược” với đủ các loại, từ "bổ thần kinh, xương khớp", " giúp đẹp da, ngăn ngừa lão hóa", thậm chí "hỗ trợ điều trị ung thư…Tuy nhiên, việc kiểm soát chất lượng TPCN, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng lại không hề dễ dàng khi luật chưa theo kịp thực tế.
Nhan nhản thực phẩm chức năng giả mạo
Chưa bao giờ việc mua bán TPCN đơn giản và dễ dàng như hiện nay khi người dân có thể tìm mua ở hiệu thuốc, trên mạng xã hội Facebook, zalo. Thực tế cho thấy chỉ cần gõ từ “Tảo xoắn của Nhật” trên google sẽ cho ra khoảng 527.000 kết quả, Facebook Anh Đào rao bán trên mạng xã hội quảng cáo “Tảo xoắn Nhật Bản nhà em cung cấp lượng dinh dưỡng tốt cho cơ thể người sử dụng từ người già đến trẻ em, chăm sóc sắc đẹp phụ nữ”. Theo người này, một hộp tảo xoắn 2.200 viên nén có thể dùng cho cả nam và nữ được bán với giá 450.000 đồng/hộp.
Chị Nguyễn Kim Liên ở đường Đặng Văn Ngữ ( phường Kim Liên) chia sẻ, tôi nghe nói về một loại tảo chăm sóc sức khỏe của Nhật nên tìm mua mặt hàng này trên một nhóm Facebook chuyên hàng “xách tay” từ các nước Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc... với giá 750.000 đồng/hộp. Thế nhưng, ở nhiều nhóm bán hàng khác, giá bán dao động từ 400.000-600.000 đồng/hộp, thậm chí có những trang Facebook rao bán lên đến 1,2 triệu đồng/hộp.
Thực tế cho thấy tất cả những lời rao bán TPCN đều có một điểm chung là chỉ bán online, không bán trực tiếp, người tiêu dùng muốn mua phải đặt qua fanpage theo hướng dẫn của người bán. Thậm chí, để nâng cao uy tín cho sản phẩm, có những người kinh doanh mặt hàng này còn sử dụng hình ảnh bác sĩ, nghệ sĩ để quảng cáo sản phẩm.
Thông tin từ Chi cục Quản lý thị trường (QLTT) Hà Nội cho thấy, đầu tháng 5/2025 lực lượng chức năng Hà Nội qua kiểm tra đã phát hiện 1 nhà máy sản xuất TPCN giả của Công ty CP dược liên doanh MediPhar tại KCN Phú Nghĩa, xã Phú Nghĩa. Theo đó, từ năm 2016 nhà máy này tung ra thị trường 920 mã sản phẩm, tổng sản lượng khi bị phát hiện, thu giữ tới hơn 100 tấn. Chỉ trong 3 năm gần đây, một trong số những công ty trong hệ sinh thái này đã có doanh thu lên tới 800 tỷ đồng từ sản xuất, mua bán TPCN giả ra thị trường.
Trước đó Đội QLTT số 1 và số 25 ( Chi Cục QLTT Hà Nội) qua kiểm tra một căn nhà cấp 4 tại thôn Cao Sơn (phường Chương Mỹ) đã phát hiện một lượng lớn TPCN giả mạo. Tại thời điểm kiểm tra lực lượng chức năng đã phát hiện công nhân sử dụng máy khò nhiệt và máy ép nhiệt dán các nhãn mác được in sẵn của các nhãn hiệu như Lady, V3, Xtraman, HYPOLY, HeBora Collggen Enrich; Collagen Top Queen New, Glucosamine, BORA… lên ngoài vỏ hộp và gắn tem chống hàng giả lên sản phẩm, để mang tiêu thụ trên thị trường. Điều đáng nói, mặc dù được cho sản xuất tại căn nhà cấp 4 nhưng toàn bộ sản phẩm thể hiện có xuất xứ từ Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc.
Sửa đổi luật theo kịp thực tế
Theo các chuyên gia kinh tế, những năm gần đây ngành kinh doanh TPCN phát triển mạnh mẽ, những luật chưa theo kịp thực tiễn, đôi lúc các cơ quan quản lý tự mẫu thuẫn trong việc quản lý, kiểm tra, giảm sát mặt hàng này.
Thông tin từ Hiệp hội TPCN Việt Nam cho thấy, thị trường TPCN đang phát triển nở rộ với hơn 4000 doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, gần 7.000 sản phẩm, nhưng chỉ có khoảng 300 doanh nghiệp đủ điều kiện sản xuất. Đối với TPCN nhập khẩu, tình hình cũng không khả quan hơn khi xuất hiện thủ đoạn mới là việc trộn lẫn thuốc thật với thuốc giả trước khi bán ra thị trường. Cách làm này nhằm đánh lừa cơ quan chức năng trong quá trình kiểm tra ngẫu nhiên và xây dựng lòng tin ban đầu nơi người tiêu dùng. Các đối tượng thậm chí còn tự đặt tên thuốc, tên công ty sản xuất có trụ sở ảo ở nước ngoài như Malaysia, Singapore… Sau đó thông qua mạng xã hội quảng cáo là "hàng xách tay" để tiêu thụ.
Thông tin về những thủ đoạn che đấu hoạt động sản xuất TPCN giả mạo nguồn gốc xuất xứ, Phó Chi Cục trưởng Cục Quản lý thị trường Hà Nội Dương Mạnh Hùng cho biết, sai phạm chủ yếu là quảng cáo không đúng sự thật về tác dụng, công dụng chữa bệnh; Một số doanh nghiệp mua sản phẩm rời ở nước ngoài đưa vào Việt Nam đóng hộp tiêu thụ nhưng không qua kiểm tra chất lượng. Đáng chú ý, nhiều mặt hàng vi phạm về chất lượng như chỉ tiêu chất lượng thấp hơn so với công bố, có sản phẩm không có hoạt chất chính, sử dụng hoạt chất không được phép sử dụng sản xuất TPCN.
Nói vế quy định pháp luật quản lý mặt hàng TPCN chưa theo kịp thực tế, Chi Cục trưởng Chi Cục QLTT TP Hà Nội Trịnh Quang Đức nêu rõ, năm 2010, Quốc hội đã thông qua Luật ATTP, trong đó có đề cập đến quản lý TPCN nhưng việc kiểm tra, xử lý không hề dễ dàng, bởi chưa có Nghị định về quản lý TPCN. Hiện mới chỉ có Thông tư số 43/2014/TT-BYT của Bộ Y tế quy định về quản lý TPCN, điều này đã gây khó cho lực lượng QLTT trong việc giám sát hoạt động sản xuất, buôn bán mặt hàng này. “TPCN thuộc chuyên ngành lĩnh vực y tế, nên khi lực lượng chức năng kiểm tra chỉ có thể dựa vào giấy tờ nguồn gốc lô hàng, chứ không thể nhận biết chất lượng bằng cảm quan”-ông Đức nêu rõ.
Đồng tình với ý kiến này, Cục phó Cục Quản lý và phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) Nguyễn Thanh Bình kiến nghị, để quản lý tốt hơn thị trường TPCN trước mắt, cần tập trung làm tốt ngay từ khâu xác nhận công bố, kiểm tra chất lượng, công khai việc thực thi, kiên quyết thu hồi và dừng cấp phép có thời hạn doanh nghiệp sản xuất TPCN giả nhãn mác hoặc sản phẩm không đúng tiêu chuẩn đã công bố.
Dưới góc độ của đơn vị bảo vệ công lý, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW luật sư Nguyễn Thanh Hà nêu rõ, chế tài xử lý vi phạm hiện nay chưa đủ sức răn đe hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực TPCN. “Nghị định số 115/2018/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính về an toàn thực phẩm, các hành vi vi phạm về an toàn thực phẩm với mức phạt tiền cao nhất cũng chỉ dừng ở 100 triệu đồng (với cá nhân). Do đó, nhiều cá nhân, doanh nghiệp sẵn sàng chấp nhận bị phạt thay vì tuân thủ pháp luật. Những bất cập này cần sớm được khắc phục trong thời gian tới”- luật sư Nguyễn Thanh Hà đề xuất.
Để siết chặt quản lý TPCN, Chủ tịch Hiệp hội TPCN Việt Nam Trần Đáng đề nghị các cơ quan chức năng cần ban hành tiêu chuẩn về TPCN. Đồng thời Bộ Y tế cần có sự thống nhất trong việc cấp phép lưu hành mặt hàng này, tăng cường phối hợp với Bộ Công Thương quản lý chặt chẽ các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu kinh doanh TPCN. “Cơ quan quản lý cần ban hành nghị định quản lý TPCN, trong đó quy định cụ thể điều kiện sản xuất, kinh doanh, công bố, quảng cáo, ghi nhãn sản phẩm. Xây dựng chế tài xử phạt nặng các hành vi sản xuất TPCN kém chất lượng, giả mạo mẫu mã” - ông Đáng kiến nghị.
