Với sự phát triển bùng nổ của Tiền ảo trong thời gian gần đây, tài sản ảo, tiền ảo xuất hiện ngày càng nhiều trong hoạt động giao dịch, đầu tư tài chính online. Tuy là một sản phẩm mới, nhưng với sự biến động giá nhanh chóng và đột ngột, khiến việc nhiều người chọn tiền ảo làm nơi đầu tư sinh lời. Liên quan đến vấn đề này Luật sư Nguyễn Thanh Hà đã có cuộc trao đổi cùng Infotv về chủ đề tiền ảo. Dưới đây là nội dung chi tiết :
1/ Thưa LS, LS đánh giá thế nào về hoạt động mua bán tiền ảo hay tài sản ảo đang diễn ra ở Việt Nam hiện nay?
Trả lời:
Về mặt pháp lý tại Việt Nam, theo Chỉ thị 10/CT-TTg ngày 11/04/2018, Thủ tướng đã yêu cầu các cơ quan như Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bộ Tài chính, Bộ Công an…kiểm soát, ngăn chặn và xử lý việc thực hiện các giao dịch (bao gồm phát hành, giao dịch, môi giới) liên quan đến tiền ảo trái pháp luật. Theo đó, việc giao dịch với đối tượng là tiền ảo được xem là trái pháp luật và và sẽ bị tuyên vô hiệu. Tuy nhiên, trên thực tế giao dịch trên thị trường ngầm vẫn diễn ra. Không những thế, nhiều cá nhân và tổ chức đứng ra lập các app cũng như trang web kinh doanh tiền ảo. Thậm chí lập các sàn kinh doanh tiền ảo. Từ đó, làm cho hoạt động kinh doanh mua bán tiền ảo trở lên rầm rộ và khó quản lý ở Việt Nam. Nhưng sự nguy hiểm nhất của tiền ảo chính là hoạt động rửa tiền (các quan chức tham nhũng, mafia, tài trợ khủng bố, tội phạm, …), lợi dụng kẽ hở của pháp luật chưa có những quy định chi tiết về tài sản ảo khiến nhiều đối tượng lợi dụng để thực hiện hành vi phạm tội.
2/ Thảo luận tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội khoá XV về luật Phòng chống rửa tiền, nhiều đại biểu lo ngại nguy cơ rửa tiền qua tiền ảo tại Việt Nam rất lớn. LS có nhận định gì về vấn đề này?
Trả lời:
Việt Nam có lượng người chơi tiền ảo đông, nhưng loại hình này chưa được pháp luật điều chỉnh nên nguy cơ rửa tiền qua tiền ảo, tài sản ảo rất lớn. Bởi:
- Thứ nhất, tiền ảo là đồng tiền không có chủ thể phát hành một cách rõ ràng. Do đó, tiền ảo rất khó kiểm soát do không được kiểm soát và phát hành bởi chính phủ, nó được tạo ra và quản lý bởi các nhà phát triển. Được sử dụng, chấp nhận giữa các thành viên trong một cộng đồng tiền ảo nhất định. Tiền ảo không phải một đơn vị tiền kỹ thuật số do cơ quan công quyền hoặc ngân hàng trung ương phát hành, cũng không nhất thiết phải gắn liền với tiền pháp định nhưng được cộng đồng, nhóm cụ thể chấp nhận làm phương tiện thanh toán và có thể chuyển nhượng, lưu trữ hoặc giao dịch điện tử.
- Thứ hai, là đồng tiền dễ dàng luân chuyển qua mạng internet giữa các quốc gia trên thế giới mà không thông qua bất kỳ ngân hàng, hay tổ chức tài chính nào. Vì vậy, tiền ảo được tất cả quốc gia trên thế giới đánh giá là một trong những phương thức chuyển tiền, rửa tiền nguy hiểm bậc nhất. Cùng với đó, nó cũng có thể là phương thức tài trợ cho các hoạt động phi pháp, các hoạt động khủng bố trên thế giới một cách phổ biến nhất.
- Thứ ba, tội phạm tiền ảo và tài sản ảo vẫn lọt lưới do các quy định của pháp luật phòng, chống rửa tiền chưa quy định về vấn đề này. Tội phạm có thể dễ dàng chuyển đổi tiền bẩn thông qua mô hình bất hợp pháp thành tiền sạch, chuyển thành các khoản tài trợ khủng bố thông qua mua bán, trao đổi tiền ảo ở các quốc gia khác nhau. Thời gian gần đây liên tiếp có những đường dây đánh bạc, rửa tiền quy mô lớn đều sử dụng tiền ảo. Tuy nhiên, các hoạt động này vẫn đang nằm ngoài sự điều chỉnh của pháp luật, chưa chịu sự quản lý của cơ quan chức năng.
Chính vì vậy, cần phải quản lý, theo dõi các hoạt động rửa tiền, kinh doanh tiền ảo… để từ đó phòng chống rửa tiền trở thành một trong những nhiệm vụ quan trọng của nhiều quốc gia trên thế giới.
3/ Trước tình hình này, nhiều ý kiến cho rằng cần tạo hành lang pháp lý cho tiền ảo để hạn chế hành vi phạm tội. Vậy theo LS, thời điểm này đã hợp lý để xây dựng một hành lang pháp lý cho tiền ảo vấn đề này có khả thi không?
Trả lời:
Các loại tiền ảo như bitcoin, ethereum, binance coin… hiện đang trở thành vấn nạn cho hệ thống tài chính Việt Nam. Trong đó, nổi cộm là hiện tượng dùng tiền thật để mua tiền ảo như một kênh chuyển tiền ra nước ngoài, rửa tiền.
Dù Việt Nam không công nhận tiền ảo, nhưng loại tiền này vẫn được sử dụng. Tức dù không có hành lang pháp lý thì thực tế vẫn diễn ra, với nhiều thay đổi, diễn biến nhanh. Cho đến nay, Việt Nam chỉ có một văn bản của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về tiền ảo, trong đó khẳng định “không được dùng tiền ảo làm phương tiện thanh toán” nhưng vẫn chưa có định nghĩa thế nào là tiền ảo. Tương tự, các đối tượng đi vào sòng bài, lấy tiền bẩn đổi thành tiền chip (còn gọi là phỉnh) rồi đem ra ngoài đổi thành tiền thật hoặc cũng có thể đổi thành nhà cửa, ô tô, hàng hóa. Đây cũng là hình thức thanh toán bị cấm nhưng pháp luật Việt Nam cũng chưa có quy định cụ thể. Vì vậy, việc đưa các khái niệm và cách thức quản lý thế nào và coi nó là cái gì là điều chúng ta cần phải quan tâm trong thời gian tới.
Loại tiền này có tính lạm phát cao bởi mỗi ngày, mỗi tháng lại xuất hiện một loại tiền mới, không rõ do ai phát hành. Hiện vẫn chưa có cách gì để ngăn chặn hình thức rửa tiền qua các loại tiền ảo này. Biện pháp hữu hiệu nhất để quản lý tiền ảo và hạn chế những hệ lụy của nó là có hành lang pháp lý rõ ràng, trong đó quy định rõ thế nào là tiền ảo, hành vi nào là vi phạm và biện pháp xử lý vi phạm.
4/ Hiện trên thế giới một số quốc gia đã chấp nhận tiền ảo, coi như công cụ thanh toán hợp pháp song song với tiền thật. về vấn đề pháp lý, họ đã làm như thế nào thưa LS?
Trả lời:
Hiện tại, các quốc gia trên thế giới có quy định khác nhau về tiền ảo, có quốc gia cho phép, có quốc gia không cấm nhưng cũng không thừa nhận và cũng có quốc gia hoàn toàn cấm tiền ảo.
El Salvador, Cộng Hòa Trung Phi đã chấp nhận đồng tiền Bitcoin là phương tiện thanh toán hợp pháp. Theo đó, ngày 7/9/2021, El Salvador ban hành Luật Bitcoin, trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới áp dụng tiền mã hóa làm tiền tệ quốc gia, mặc cho nhiều chuyên gia cảnh báo.
Tại Mỹ, năm 2013, Bộ Tài chính Hoa Kỳ phân loại bitcoin như là một loại tiền ảo phi tập trung có thể chuyển đổi. Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) đã phân loại bitcoin là một loại hàng hóa vào tháng 9 năm 2015 và cho phép các chứng khoán phái sinh tiền ảo được giao dịch công khai.
Theo Sở Thuế vụ Mỹ (IRS), Bitcoin bị đánh thuế như một tài sản. Sở Thuế vụ Mỹ quy định đánh thuế Bitcoin dưới danh một dạng tài sản ảo thay vì một loại tiền tệ chính thống. Bất kỳ giao dịch nào sử dụng Bitcoin sẽ bị đánh thuế dựa theo quy tắc tính thuế áp dụng với tài sản. Điều này đồng nghĩa các giao dịch liên quan đến Bitcoin phải được báo cáo đầy đủ về Sở thuế vụ, để phục vụ quản lý thuế.
Tại Nhật Bản, từ năm 2016, Chính phủ Nhật Bản cũng đã công nhận tiền kỹ thuật số là một công cụ tài chính và cho phép thành lập các sàn giao dịch tiền điện tử; đồng thời, xây dựng khung pháp lý về tiền kỹ thuật số.
Theo đó, hoạt động kinh doanh và trao đổi tiền kỹ thuật số được điều chỉnh bởi Đạo luật dịch vụ thanh toán năm 2009 (sửa đổi, bổ sung năm 2016). Luật Dịch vụ thanh toán quy định tiền kỹ thuật số được hiểu là loại phương tiện thanh toán hợp pháp nhưng không phải là một loại tiền tệ.
Công ty cung cấp dịch vụ trao đổi tiền kỹ thuật số cũng phải tuân thủ theo các quy định của Chính phủ về nghĩa vụ cung cấp thông tin về phí, điều khoản và điều kiện của hợp đồng sử dụng dịch vụ trao đổi tiền kỹ thuật số phải được doanh nghiệp giải thích cho nhà đầu tư.
Tuy nhiên, trên thế giới, cũng có những quốc gia đưa ra luật cấm tất cả các hoạt động liên quan tiền ảo như Trung Quốc, Ả Rập, Zambia, Indonesia, Bangladesh, …
5/ Vậy Ở nước ta, còn những rào cản nào khiến cho việc xây dựng hành lang pháp lý cho tiền ảo gặp khó?
Trả lời:
Hiện nay, có thể nhận thấy tiền ảo là một lĩnh vực còn rất mới trên toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh công nghệ phát triển. Cũng chính vì độ mới và phức tạp của đơn vị giao dịch này nên đây là một thách thức lớn đối với việc xây dựng khu pháp lý cho tiền ảo, không chỉ ở Việt Nam mà còn với rất nhiều các quốc gia khác trên thế giới.
Tại Việt Nam, cho đến nay vẫn chưa có khung pháp luật rõ ràng, đầy đủ, điều chỉnh đối với tiền ảo và còn nhiều vấn đề pháp lý liên quan đến tiền ảo được đặt ra. Đây thực sự là một thách thức đối với các nhà làm luật, những người áp dụng pháp luật ở Việt Nam.
Cụ thể Điều 105 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản. Tài sản bao gồm bất động sản và động sản. Bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai”. Căn cứ theo quy định trên, tiền ảo không được coi là tài sản vì nó không thuộc bất kỳ loại nào trong các loại nêu trên. Việc chưa có quy định nào của pháp luật dân sự khẳng định tiền ảo là một loại tài sản dẫn đến những hệ quả tiếp theo là các quan hệ dân sự như sở hữu, thừa kế, hợp đồng hay bồi thường thiệt hại liên quan đến tiền ảo đều không có cơ chế để giải quyết một cách phù hợp.
6/ LS có khuyến nghị như thế nào về các giải pháp để kiểm soát hoạt động kinh doanh tiền ảo và ngăn chặn tác động tiêu cực, trong đó có hành vi rửa tiền?
Trả lời:
Cách mạng công nghiệp 4.0 yêu cầu pháp luật phải có sự điều chỉnh để đáp ứng những đòi hỏi của xã hội hiện đại.
Để quản lý tiền ảo, tài sản ảo tại Việt Nam, các cơ quan quản lý cần sớm nghiên cứu, thành lập các chương trình thí điểm pháp lý trong từng lĩnh vực cụ thể. Đồng thời, xem xét và đánh giá các mô hình kinh doanh về rủi ro, lợi nhuận, tính khả thi, ... áp dụng thí điểm trên một nhóm các đối tượng được xác định trước.
Cụ thể, cần có một cơ chế pháp lý rõ ràng làm cơ sở để giải quyết những quan hệ xã hội phát sinh trong các giao dịch dân sự liên quan đến tiền ảo đang diễn ra trên thực tế nhằm hạn chế rủi ro, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư, các tổ chức, cá nhân tham gia, như:
Thứ nhất, cần có một định nghĩa rõ ràng, cụ thể về tiền ảo để xác định phạm vi đối tượng tiền ảo được điều chỉnh theo pháp luật Việt Nam, từ đó, làm cơ sở cho việc xây dựng các quy định pháp luật khác có liên quan. Bên cạnh đó, cũng cần ghi nhận tiền ảo là một loại tài sản mới trong Bộ luật Dân sự. Khái niệm về tài sản tại Điều 105 Bộ luật Dân sự năm 2015 cần có sự sửa đổi theo hướng bổ sung thêm “các loại tài sản khác do pháp luật quy định”.
Thứ hai, nên xây dựng khung pháp lý về đồng tiền ảo để xác định phạm vi đối tượng tiền ảo được điều chỉnh theo pháp luật Việt Nam. Trong đó cần quy định rõ việc trao đổi, mua bán, giao dịch đồng tiền ảo giữa cá nhân với cá nhân; cá nhân và tổ chức; tổ chức với tổ chức nhằm hạn chế những rủi ro đáng tiếc cho các cá nhân, tổ chức khi giao dịch tiền ảo.
Đồng thời, cơ quan chức năng cần nâng cao nghiệp vụ trong việc phòng chống tội phạm trên không gian mạng trong thời đại công nghệ số như hiện nay.
