Luật sư Nguyễn Thanh Hà, chủ tịch công ty luật SBLAW trả lời kênh VTV1 Đài truyền hình Việt Nam về những nội dung trong dự thảo Luật tổ chức chính phủ.
Dự thảo Luật tổ chức chính phủ đang sửa đổi hiện gồm 5 chương, 35 điều, tức giảm 2 chương, 15 điều so với luật hiện hành. Điều này đã thể hiện sự đổi mới lập pháp như thế nào trong việc chỉ quy định khung, nguyên tắc để bảo đảm tính lâu dài, hạn chế sửa đổi bổ sung?
Trả lời:
Việc dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ đang sửa đổi theo hướng tinh gọn, giảm từ 7 chương, 50 điều xuống còn 5 chương, 35 điều thể hiện rõ sự đổi mới trong lập pháp. Thay vì quy định quá chi tiết, dự thảo chỉ tập trung vào khung pháp lý và nguyên tắc quan trọng, giúp luật có tính ổn định, ít phải sửa đổi, bổ sung thường xuyên khi có sự thay đổi về tổ chức bộ máy nhà nước. Cụ thể:
- Tập trung vào các quy định định khung và nguyên tắc: Thay vì chi tiết hóa quá mức các quy định cụ thể, Luật Tổ chức chính phủ đang sửa đổi chú trọng xây dựng quy định khung và nguyên tắc cơ bản. Điều này giúp cho luật có tính linh hoạt, dễ áp dụng trong nhiều hoàn cảnh, đồng thời hỗ trợ các cơ quan hành chính trong công tác quản lý điều hành; cũng như hạn chế việc phải sửa đổi, bổ sung thường xuyên.
- Bảo đảm tính lâu dài của hệ thống pháp lý: Xu hướng đổi mới lập pháp này không chỉ giúp giảm bớt sự thay đổi, mà còn tạo ra sự ổn định lâu dài của hệ thống pháp luật. Khi các nguyên tắc đã được quy định rõ ràng, thì các điều chỉnh về tổ chức và hoạt động của Chính phủ có thể được thực hiện thông qua các văn bản dưới luật, thay vì sửa đổi toàn bộ luật.
- Đồng thời, dự thảo phản ánh tinh thần hạn chế sửa đổi bổ sung các quy định trong thời gian ngắn. Điều này giúp giảm thiểu sự xáo trộn trong quá trình thực thi pháp luật và tránh được những thay đổi không cần thiết.
- Nhìn chung, cách tiếp cận này phù hợp với xu hướng lập pháp hiện đại, tạo điều kiện cho các văn bản dưới luật, như nghị định của Chính phủ hay quyết định của Thủ tướng, linh hoạt điều chỉnh chi tiết theo yêu cầu thực tiễn. Điều này không chỉ giúp giảm thủ tục lập pháp mà còn bảo đảm tính chủ động trong điều hành của Chính phủ, phù hợp với yêu cầu cải cách hành chính và tinh gọn bộ máy.
Cơ cấu chính phủ sẽ giảm còn 14 bộ, 3 cơ quan ngang bộ, tức giảm 5 bộ trưởng, 3 thủ trưởng cơ quan thuộc chính phủ. Vậy việc sửa luật sẽ phải nêu rõ các chức năng quản lý nhà nước của các bộ ngành kết thúc hoạt động và sáp nhập như thế nào để công việc thông suốt?
Trả lời:
Việc giảm số lượng bộ, ngành từ 18 bộ và 4 cơ quan ngang bộ xuống còn 14 bộ và 3 cơ quan ngang bộ đặt ra yêu cầu quan trọng để đảm bảo công việc không bị gián đoạn và đảm bảo tính thông suốt trong công tác quản lý nhà nước:
Thứ nhất, xác định rõ chức năng quản lý nhà nước của các bộ ngành bị sáp nhập hoặc kết thúc hoạt động: Điều này giúp tránh tình trạng chồng chéo, thiếu hụt trong công tác quản lý và tổ chức hành chính nhà nước. Các nhiệm vụ quản lý nhà nước hiện tại của các bộ, ngành bị sáp nhập cần được phân bổ rõ ràng cho các bộ hoặc các cơ quan tiếp nhận chức năng, đảm bảo không bỏ sót công việc quan trọng.
Thứ hai, quy định cơ chế chuyển giao công việc hoặc nhân sự một cách chi tiết, bao gồm việc chuyển giao các dự án, các chương trình, và hồ sơ công việc còn lại. Đặc biệt, việc phân công lại các cán bộ, công chức giữa các bộ, cơ quan sau khi sáp nhập cũng cần được làm rõ, nhằm duy trì sự liên tục trong công việc.
Thứ ba, tổ chức bộ máy mới và phân công nhiệm vụ phù hợp với cơ cấu mới sau khi sáp nhập: Dự thảo sửa luật nên nêu rõ cách thức tổ chức bộ máy, chức năng của từng cơ quan trong bộ máy mới, bao gồm cả các cơ quan đầu mối, các phòng ban chức năng để đảm bảo công việc được thực hiện hiệu quả.
Thứ tư, đảm bảo tính minh bạch trong quá trình chuyển đổi: chuyển giao tài sản, tài chính, các cam kết cần được quy định rõ ràng để đảm bảo không có sự gián đoạn trong công tác quản lý. Bao gồm: xác định quyền sở hữu, trách nhiệm của các bộ, cơ quan trong việc thực hiện các nghĩa vụ tài chính.
Bên cạnh đó, cần có cơ chế rà soát, kiểm tra, đánh giá sự hoạt động của các bộ, cơ quan sau khi sáp nhập. Điều này giúp theo dõi, đánh giá sự hiệu quả của việc tái cấu trúc Chính phủ, đảm bảo các chức năng quản lý nhà nước vẫn được thực hiện một cách đầy đủ.
Đồng thời, cần quy định trách nhiệm của Chính phủ và Thủ tướng trong việc quyết định cụ thể cơ cấu tổ chức của từng bộ, ngành, bảo đảm tính linh hoạt trong thực thi. Các nghị định hướng dẫn sau này cũng cần chi tiết hóa phương án thực hiện để công việc được vận hành thông suốt, hiệu quả.
Ông đánh giá thế nào về tinh thần phân cấp phân quyền cần đẩy mạnh trong dự thảo luật này? Có các ý kiến cho rằng không nên quy định nội dung về “phân cấp tiếp”, quan điểm của ông như thế nào?
Trả lời:
Dự thảo Luật khẳng định nguyên tắc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền nhằm giảm bớt sự can thiệp của Trung ương vào công việc địa phương, đồng thời tăng quyền tự chủ cho các cấp chính quyền.
Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng không nên quy định nội dung về “phân cấp tiếp”, do một số lý do:
- Trách nhiệm hành chính không rõ ràng: Nếu luật quy định cho phép "phân cấp tiếp" (tức là Chính phủ giao thẩm quyền cho địa phương, sau đó địa phương tiếp tục giao cho cấp dưới nữa), có thể gây ra tình trạng đùn đẩy trách nhiệm, làm suy giảm hiệu lực quản lý nhà nước.
- Rủi ro về chất lượng thực thi: Không phải địa phương nào cũng đủ năng lực quản lý sau khi được phân cấp tiếp, có thể dẫn đến tình trạng không đồng đều trong thực thi chính sách giữa các vùng miền.
Việc phân cấp mạnh hơn là cần thiết để phù hợp với xu hướng Chính phủ kiến tạo và tăng tính chủ động của chính quyền địa phương. Vì vậy, thay vì cấm hoàn toàn “phân cấp tiếp”, Luật có thể đưa ra các nguyên tắc kiểm soát chặt chẽ, chẳng hạn:
- Chỉ cho phép phân cấp tiếp với những lĩnh vực địa phương có đủ năng lực quản lý.
- Có cơ chế kiểm tra, đánh giá định kỳ từ Trung ương để đảm bảo phân cấp không làm suy giảm hiệu quả điều hành.
- Quy định rõ trách nhiệm của từng cấp chính quyền để tránh tình trạng né tránh trách nhiệm.
Nhìn chung, dự thảo Luật cần giữ tinh thần đẩy mạnh phân cấp, nhưng phải có cơ chế kiểm soát để tránh việc “phân cấp tiếp” gây ra hậu quả tiêu cực trong quản lý nhà nước.
Tới đây, các bộ, cơ quan ngang bộ cần tích cực chủ động lại với nhau làm rõ lĩnh vực quản lý chức năng như thế nào? Vì nếu không làm việc này công việc sẽ gián đoạn, sẽ vấp phải “quyền anh, quyền tôi”?
Trả lời:
Thứ nhất, giữa các bộ và cơ quan ngang bộ cần phải tự xây dựng với nhau một cơ chế phối hợp chặt chẽ. Sự phối hợp chặt chẽ này không chỉ dừng lại giữa các Bộ, cơ quan ngang bộ với nhau sau tinh giảm biên chế, mà cần phải có sự phối hợp chặt chẽ, đảm bảo sự thông suốt từ Trung ương đến địa phương. Đối với các vấn đề phát sinh trong công tác quản lý mà chưa có hướng dẫn cụ thể, thì người đứng đầu Bộ, cơ quan ngang Bộ cần phải xin ý kiến chỉ đạo từ Chính phủ kịp thời.
Thứ hai, các Bộ và cơ quan ngang Bộ cần thực hiện rà soát, phân công lại chức năng, nhiệm vụ. Nguyên tắc chung đối với bất kể các pháp nhân nào khi được xác nhập lại với nhau, thì pháp nhân mới sẽ kế thừa quyền và nghĩa vụ của các pháp nhân cũ. Chính vì vậy, để hạn chế một cách tối đa tình trạng chồng chéo về mặt quyền và sự lẫn lộn trong việc xác định nghĩa vụ thì chức năng, nhiệm vụ của từng bộ, cơ quan ngang bộ cũng như cơ cấu quản trị bên trong cần phải có sự phân định rạch ròi.
Thứ ba, việc cơ cấu lại bộ máy quản lý, cấu trúc quản trị của Bộ và cơ quan ngang Bộ cần phải ứng dụng thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cụ thể là sử dụng công nghệ thông tin và hệ thống quản lý hiện đại trong những trường hợp cần thiết, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý.
Thứ tư, công tác đào tạo và nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, công chức cần phải được tăng cường để đội ngũ cán bộ, công chức chưa đủ năng lực sau tinh giảm có thể đáp ứng được xu thế, bối cảnh hiện tại.
