Tiềm năng xuất khẩu hàng hóa nông sản của Việt Nam rất lớn. Tuy nhiên để xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp ra thị trường nước nước ngoài, ngoài nỗ lực xúc tiến thương mại thì các doanh nghiệp, chủ trang trại, người sản xuất không những phải hiểu biết quy định của pháp luật Việt Nam mà còn phải nắm chắc quy định, tiêu chuẩn về hàng hóa nhập khẩu của nước mà doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu. Vậy quy định đó thế nào? Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SBLAW xung quanh vấn đề này.
Theo quy định của pháp luật Việt Nam, để xuất khẩu nông sản ra nước ngoài, doanh nghiệp, chủ trang trại, người sản xuất cần có điều kiện gì, thưa ông?
- Quyền kinh doanh xuất, nhập khẩu được quy định tại Điều 3, Nghị định số 187/2013/NĐ-CP và Điều 2, Thông tư Số: 04/2014/TT-BCT. Theo đó, đối với thương nhân Việt Nam không có vốn đầu tư trực tiếp của nước ngoài (dưới đây gọi tắt là thương nhân) thì: Trừ hàng hóa thuộc Danh mục hàng hóa cấm xuất khẩu, tạm ngừng xuất khẩu, quy định tại Nghị định này và các văn bản pháp luật khác, thương nhân được xuất khẩu, hàng hóa không phụ thuộc vào ngành nghề đăng ký kinh doanh.
- Hàng hóa phải đảm bảo phải đáp ứng điều kiện về an toàn đối với thực phẩm quy định tại Chương III, Chương IV Luật An toàn thực phẩm 2010 như: Phải đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật tương ứng, tuân thủ quy định về giới hạn vi sinh vật gây bệnh, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, dư lượng thuốc thú y, kim loại nặng, tác nhân gây ô nhiễm và các chất khác trong thực phẩm có thể gây hại đến sức khỏe, tính mạng con người. Tùy từng loại thực phẩm, ngoài các quy định như đã nêu trên, thực phẩm còn phải đáp ứng một hoặc một số quy định về sử dụng phụ gia thực phẩm, chất hỗ trợ chế biến trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm; quy định về bao gói và ghi nhãn thực phẩm; quy định về bảo quản thực phẩm. Hàng hóa phải bảo đảm truy xuất được nguồn gốc; có chứng nhận vệ sinh thú y của cơ quan thú y có thẩm quyền đối với thực phẩm tươi sống có nguồn gốc từ động vật theo quy định của pháp luật về thú y …
Khi đã có đủ điều kiện thì doanh nghiệp, chủ trang trại, người sản xuất muốn xuất khẩu nông sản phải làm thủ tục gì?
Về thủ tục xuất khẩu, Điều 4 Văn bản hợp nhất số 09/VBHN-BCT ngày 24.23.2017 quy định như sau:
“1. Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu theo giấy phép, thương nhân muốn xuất khẩu, nhập khẩu phải có giấy phép của Bộ, ngành liên quan.
- Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu phải bảo đảm các quy định liên quan về kiểm dịch, an toàn thực phẩm và tiêu chuẩn, quy chuẩn chất lượng, phải chịu sự kiểm tra của cơ quan có thẩm quyền trước khi thông quan.
- Hàng hóa không thuộc Danh mục hàng hóa cấm xuất khẩu, tạm ngừng xuất khẩu, Danh mục hàng hóa cấm nhập khẩu, tạm ngừng nhập khẩu và các hàng hóa không thuộc trường hợp quy định tại Khoản 1 và 2 Điều này, chỉ phải làm thủ tục xuất khẩu, nhập khẩu tại Chi cục Hải quan cửa khẩu”.
Ngoài việc nghiên cứu thị trường, tìm đối tác… Để xuất khẩu nông sản ra nước ngoài thì cần phải nắm được quy định gì, của nước nhập khẩu nông sản đó?
- Thứ nhất, phải nghiên cứu thị trường: Cần nắm vững điều kiện chính trị, thương mại chung, luật pháp và chính sách buôn bán; điều kiện về tiền tệ và tín dụng; điều kiện vận tải và giá cước. Bên cạnh đó, phải nắm vững một số nội dung liên quan đến mặt hàng kinh doanh trên thị trường đó như dung lượng thị trường, tập quán và thị hiếu tiêu dùng của người dân, giá thành và dự biến động giá cả, mức độ cạnh tranh của mặt hàng đó.
- Thứ hai, cần hiểu biết về rào cản kỹ thuật: Thực trạng một số mặt hàng nông sản Việt bị trả về, bị khiếu nại không hẳn là do nông sản Việt Nam yếu kém về chất lượng, mà còn có thể do ngành nông nghiệp, nông dân và các nhà xuất khẩu Việt Nam không nắm vững hệ thống rào cản kỹ thuật của các thị trường nhập khẩu để có thể thương thuyết, chọn lựa được cách thức canh tác, chủng loại – liều lượng phân thuốc, kỹ thuật bảo quản và chế biến phù hợp. Và MRLs là một trong những rào cản kỹ thuật lớn nhất trong số đó. Có thể hiểu nôm na MRLs là hệ thống tiêu chuẩn quy định nồng độ dư lượng tối đa thuốc bảo vệ thực vật (mg/kg) có khả năng xuất hiện trong thực phẩm và thức ăn động vật sau khi sử dụng thuốc trừ sâu theo Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (GAP). Dựa trên đặc thù riêng mà mỗi quốc gia lại xây dựng hệ thống MRLs với những quy định chi tiết về nồng độ các hoạt chất khác nhau.
- Thứ ba, phải nắm vững các quy định về tiêu chuẩn nhập của nước đó về mặt hàng mà doanh nghiệp định xuất khẩu: Đây là việc hết sức quan trọng, nếu không nắm vững tiêu chuẩn đó thì rất dễ bị rơi vào tình trạng bị phá sản
Vậy tiêu chuẩn xuất khẩu nông sản đến Mỹ, EU, Nhật Bản… là thế nào?
Mỗi một nước, mỗi một mặt hàng có quy định khác nhau. Tuy nhiên đó là những thị trường khắt khe; sản phẩm phải đáp ứng một loạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và những quy định khắt khe từ đối tác. Bởi vậy khi xuất khẩu mặt hàng nào, doanh nghiệp cần tìm hiểu kỹ tiêu chuẩn nhập khẩu mặt đó của nước nhập khẩu.
Ví dụ: tại Mỹ, theo luật hiện đại hóa an toàn vệ sinh thực phẩm của Mỹ, cứ 2 năm một lần, các đơn vị xuất khẩu thực phẩm của Việt Nam sang Mỹ phải đăng ký lại cơ sở sản xuất và người đại diện tại Mỹ với cục quản lý thực phẩm và dược phẩm (FDA) để được cấp mã số mới. Theo thống kê gần đây của FDA, Việt Nam có 1.485 cơ sở sản xuất được FDA cho phép kinh doanh hợp lệ nhưng con số này hiện chỉ còn 806. 679 cơ sở sản xuất bị hủy mã số kinh doanh do không tiến hành đăng ký lại hoặc không đúng thủ tục.
Năm 2017, FDA đã điều chỉnh lại luật hiện đại hóa an toàn vệ sinh thực phẩm. Theo đó, các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam phải có một đối tác nhập khẩu hoặc đại diện nhận hàng phía Mỹ xác nhận lại đăng ký của cơ sở sản xuất. Như vậy, đại diện này sẽ có trách nhiệm xác minh thực phẩm nhập khẩu đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn hiện hành của Mỹ. Quy định này được bắt đầu từ ngày 30/5.
Tại EU, các tiêu chí về an toàn thực phẩm và giám sát chuỗi sản xuất từ khâu nguyên liệu đầu vào với sự tham gia của cả khối công và khối tư nhân được cả nhà sản xuất và nhà nhập khẩu tại EU sử dụng như “giấy thông hành” để vào từng thị trường thành viên trong nhiều năm qua. Do đó, để bắt kịp và hội nhập với thế giới, nhà sản xuất Việt Nam cần tuân thủ các quy trình sản xuất, thực hành nông nghiệp sạch từ đầu đến tận cuối chuỗi, khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng.
Cảm ơn luật sư!
Lê Chiên (thực hiện)
