Sau khi dự thảo Luật Phòng chống rửa tiền (sửa đổi) được đưa ra đã được rất nhiều sự quan tâm, chú ý của dư luận và giới chuyên gia. Trong đó dự thảo sửa đổi, bổ sung thêm rất nhiều quy định nhằm phù hợp với xu hướng phát triển của công nghệ, thị trường. Luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SB Law đã đưa ra ý kiến, quan điểm của mình đối với dự thảo lần này. Dưới đây là nội dung chi tiết:
Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch HĐQT Công ty Luật SBLAW. Ảnh: SBLAW
Dự thảo Luật Phòng chống rửa tiền (sửa đổi) được bố cục gồm 4 chương, 54 điều (trong đó, bổ sung mới 9 điều, sửa đổi 43 điều và hủy bỏ 7 điều, giữ nguyên quy định của Luật Phòng chống rửa tiền 2012 (2 điều). Tờ trình nêu rõ, dự án Luật Phòng chống rửa tiền (sửa đổi) lần này xây dựng dựa trên 40 khuyến nghị của Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF) - tổ chức liên chính phủ được cộng đồng quốc tế công nhận là tổ chức ban hành ra các chuẩn mực quốc tế về phòng chống rửa tiền; kiến nghị của nhóm Châu Á - Thái Bình Dương về phòng chống rửa tiền (APG) tại Báo cáo đánh giá đa phương và từ tình hình thực tiễn nhu cầu quản lý phòng chống rửa tiền của Việt Nam.
Việc sửa đổi, bổ sung thêm một số quy định của Luật phòng chống rửa tiền nhằm phù hợp với xu hướng phát triển công nghệ và sự phát triển của thị trường hiện nay.
Dự thảo Luật Phòng chống rửa tiền tập trung vào một số nội dung như: Phạm vi điều chỉnh, đối tượng báo cáo về Phòng chống rửa tiền, hợp tác quốc tế về Phòng chống rửa tiền, quy định về đánh giá mức độ rủi ro quốc gia, ngành, đối tượng báo cáo về rửa tiền, quy định về nhận biết khách hàng và cập nhật, xác minh thông tin nhận biết khách hàng.
Điểm đáng chú ý, Dự thảo Luật phòng chống rửa tiền sửa đổi bổ sung quy định về trách nhiệm của bộ, ngành, trong việc thực hiện đánh giá rủi ro quốc gia, rủi ro ngành về phòng chống rửa tiền thuộc lĩnh vực quản lý.
Đồng thời, bổ sung trách nhiệm của các Bộ, ngành trong quản lý về phòng, chống rửa tiền với các tổ chức, cá nhân kinh doanh kim loại quý, đá quý, những lĩnh vực mới phát sinh đối tượng báo cáo, bảo đảm phù hợp với chức năng quản lý nhà nước của các bộ, ngành và tính thống nhất với quy định pháp luật liên quan.
Bên cạnh đó, đối tượng báo cáo phải xây dựng quy trình quản lý rủi ro nhằm giảm thiểu các rủi ro về rửa tiền đã được nhận diện, báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền kết quả đánh giá rủi ro hoặc cập nhật kết quả đánh giá rủi ro về rửa tiền và các chính sách, quy trình quản lý rủi ro.
Vừa qua, Ủy ban Kinh tế phối hợp với Ngân hàng Nhà nước tổ chức hội thảo “Tham vấn ý kiến về dự án Luật Phòng, chống rửa tiền (sửa đổi)”. Trên cơ sở các ý kiến tại hội thảo cũng như hồ sơ của Chính phủ về dự án Luật, Ủy ban Kinh tế sẽ tiến hành thẩm tra để báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại phiên họp thứ 14, dự kiến vào ngày 18/8/2022 sắp tới và sẽ trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 4 (tháng 10/2022).
Dự thảo Luật phòng, chống rửa tiền sửa đổi bổ sung trách nhiệm trong việc thực hiện đánh giá rủi ro quốc gia, rủi ro ngành về phòng chống rửa tiền thuộc lĩnh vực quản lý. Quy định này có đảm bảo tính khả thi
Câu 1: Dự thảo Luật phòng chống rửa tiền bổ sung quy định các Bộ, ngành thực hiện quy trình đánh giá rủi ro về rửa tiền. Vậy, quy định này có vượt quá khả năng của các cơ quan này và phải điều chỉnh như thế nào để đảm bảo chặt chẽ?
Trả lời:
Quy định này phù hợp với thực tiễn nước ta hiện nay. Quy định này được đánh giá cao, việc kịp thời bổ sung quy định mới này tại Dự thảo Luật cần tăng cường nhận thức về các rủi ro về phòng, chống rửa tiền; đồng thời quy định cụ thể hơn về việc phân loại kết quả đánh giá rủi ro quốc gia.
Để đáp ứng khuyến nghị của FATF, đánh giá của Nhóm châu Á – Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG) tại Báo cáo đánh giá đa phương và phù hợp với thực tiễn triển khai hoạt động đánh giá rủi ro quốc gia, ngành, đối tượng báo cáo về rửa tiền, dự thảo Luật cần bổ sung các quy định về đánh giá rủi ro quốc gia, ngành, đối tượng báo cáo về rửa tiền là hoàn toàn phù hợp.
Theo đó, cần bổ sung trách nhiệm của Ngân hàng Nhà nước chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan thực hiện đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền tại Việt Nam và thực hiện cập nhật rủi ro quốc gia về rửa tiền trong trường hợp có rủi ro phát sinh, trình Chính phủ phê duyệt kết quả đánh giá; việc đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền được thực hiện đối với cả các hoạt động mới phát sinh có rủi ro về rửa tiền, chưa thuộc hoạt động của đối tượng báo cáo theo quy định của Luật.
Các bộ, ngành liên quan có trách nhiệm triển khai đánh giá, cập nhật rủi ro ngành về rửa tiền trên cơ sở kết quả đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền và tình hình thực tế hoạt động của ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của bộ, ngành; phổ biến kết quả đánh giá rủi ro quốc gia, ngành về rửa tiền trong nội bộ của bộ, ngành mình và đến các đối tượng báo cáo thuộc thẩm quyền quản lý, đồng thời có biện pháp nhằm giảm thiểu rủi ro đã xác định.
Khi đánh giá và hiểu về rủi ro rửa tiền của quốc gia, bao gồm việc chỉ định cơ quan có thẩm quyền hoặc thiết lập cơ chế nhằm phối hợp các hành động để đánh giá rủi ro quốc gia, từ đó xây dựng, cập nhật chiến lược quốc gia về PCRT phù hợp với rủi ro được xác định. Đánh giá rủi ro quốc gia là cơ sở để quốc gia tập trung nguồn lực một cách hiệu quả vào các lĩnh vực ưu tiên/các lĩnh vực rủi ro cao về rửa tiền và được coi là một trong những trụ cột nền tảng của công tác PCRT theo chuẩn mực quốc tế, qua đó tăng cường năng lực quốc gia trong thực hiện 40 Khuyến nghị của FATF.
Việc bổ sung quy định đánh giá rủi ro ngành hỗ trợ cho các cơ quan quản lý trong việc thực hiện công tác thanh tra, giám sát về PCRT đối với các ngành, lĩnh vực.
Mỗi bộ, ngành đều có một số đặc thù riêng biệt, nếu như phân công cho một cơ quan chuyên đánh giá rủi ro rửa tiền của bộ, ngành thì sẽ khó mà đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu những chiêu thức nhằm rửa tiền do đó, bổ sung quy định các bộ, ngành thực hiện quy trình đánh giá rủi ro rửa tiền là hợp lý. Mỗi bộ, ngành sẽ đưa ra những quy trình, tiêu chí đánh giá riêng, sao cho phù hợp với đặc thù riêng của bộ, ngành của mình và sẽ phải tự chịu trách nhiệm với quy trình, tiêu chí, kết quả đánh giá rủi ro rửa tiền.
Theo như Dự thảo Luật hiện nay chỉ giao Chính phủ quy định về tiêu chí đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền, không giao Chính phủ quy định về cách thức thực hiện đánh giá rủi ro, việc phân loại kết quả đánh giá rủi ro cũng như cách thức xử lý đối với từng kết quả đánh giá rủi ro. Quy định đánh giá rủi ro về rửa tiền tại dự thảo Luật đã quy định tuy nhiên chưa đầy đủ so với khuyến nghị của FATF.
Câu 2: Việt Nam là một trong những thị trường chơi tiền ảo rất lớn nhưng hiện luật pháp chưa công nhận các loại tiền ảo, bitcon là tiền hợp pháp. Vậy nên quy định như thế nào để phòng, chống rửa tiền qua các loại tiền ảo?
Trả lời:
Trên cơ sở khuyến nghị của các tổ chức phòng chống rửa tiền thế giới về những tài sản, sản phẩm gọi là công nghệ trong lĩnh vực tài chính, trả lời báo chí, Đại diện Ngân hàng Nhà nước cho biết, đơn vị đã nghiên cứu, dự thảo quy định điều khoản mang tính chất khung sửa đổi Luật phòng, chống rửa tiền.
Trên cơ sở quy định khung này sẽ quy định cụ thể những sản phẩm tài chính hiện nay cũng như sử dụng công nghệ, bitcoin, tiền ảo. Ngay cả khi có những sản phẩm công nghệ khác xuất hiện cũng sẽ được xử lý linh hoạt sau khi luật ban hành.
Ngân hàng Nhà nước khẳng định bitcoin, các loại giống như tiền ảo không phải tiền pháp quy, không phải tiền điện tử và càng không phải tiền thanh toán hợp pháp tại Việt Nam.
Thực tế gần đây liên tiếp có những đường dây đánh bạc, rửa tiền quy mô lớn đều sử dụng tiền ảo; tuy nhiên, các hoạt động này vẫn đang nằm ngoài sự điều chỉnh của pháp luật, chưa chịu sự quản lý của cơ quan chức năng, tiền ảo và tài sản ảo vẫn lọt lưới do các quy định của pháp luật phòng chống rửa tiền chưa quy định vấn đề này.
Thống đốc ngân hàng Nhà nước cũng đã tuyên bố là những tiền đó không được đưa vào thanh toán, nhưng như vậy nó có thể là những giao dịch ngầm, chúng ta không kiểm soát được và khó có thể quản lý được vấn đề này.
Để hạn chế được vấn đề rửa tiền qua các loại tiền ảo cần có thêm quy phạm pháp luật đối với tội trốn thuế đồng thời khung hình phạt phải nặng hơn nhằm nâng cao tính răn đe, phòng ngừa đối với hoạt động liên quan đến kinh doanh tiền ảo và các hoạt động rửa tiền của cá nhân, tổ chức trong tương lai.
Ngoài ra, pháp luật cần bổ sung các quy định liên quan đến tiền ảo, tiền kĩ thuật số, các loại tiền điện tử,…vì cùng với sự phát triển của công nghệ, giao dịch bằng tiền ảo đang phát triển trên thế giới, một số quốc gia cũng đã công nhận cho thanh toán bằng tiền ảo. Tại Việt Nam, giao dịch bằng tiền ảo cũng đã tồn tại. Nhiều đối tượng lợi dụng pháp luật chưa kịp bổ sung các quy định về tiền ảo để lừa đảo, thực hiện rửa tiền thông qua tiền ảo và tài sản ảo khác.
Câu 3: Dự thảo Luật phòng chống rửa tiền sửa đổi bổ sung thêm đối tượng phải báo cáo phòng chống rửa tiền là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghệ tài chính. Vì sao phải bổ sung quy định này?
Trả lời:
Về đối tượng áp dụng của Luật phòng, chống rửa tiền, theo quy định, đối tượng báo cáo của Luật gồm 02 nhóm: Các tổ chức tài chính và các tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành nghề phi tài chính liên quan.
Tuy nhiên, hiện nay có một số hoạt động mới phát sinh như các hoạt động liên quan đến tài sản ảo, cung ứng dịch vụ trung gian, kết nối người đi vay và người cho vay dựa trên nền tảng công nghệ...
Đây là những hoạt động tiềm ẩn rủi ro về rửa tiền, do các hoạt động này được thực hiện trực tuyến. Thông tin của các bên trong giao dịch trực tuyến thường sử dụng mã số, ký hiệu và có tính ẩn danh cao, gây khó khăn cho cơ quan có thẩm quyền khi tiến hành điều tra, truy vết tội phạm,...
Do đó Dự thảo Luật phòng chống rửa tiền đã sửa đổi bổ sung thêm đối tượng phải báo cáo phòng chống rửa tiền là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghệ tài chính.
Dự thảo Luật sửa đổi bổ sung đối tượng báo cáo là tổ chức tài chính được cấp phép thực hiện hoạt động cung cấp dịch vụ tài sản ảo, cung ứng dịch vụ trung gian kết nối người đi vay và người cho vay dựa trên nền tảng công nghệ, nhằm tạo cơ sở pháp lý để quản lý về phòng, chống rửa tiền đối với các tổ chức này ngay khi có khung pháp lý điều chỉnh.
Quy định tại dự thảo Luật cũng phù hợp với xu hướng chung của pháp luật về phòng, chống rửa tiền của các quốc gia trên thế giới.
Theo đó, tài sản ảo và dịch vụ tài sản ảo phải được đăng ký hoặc cấp phép bởi có quan có thẩm quyền, phải thực hiện các biện pháp phòng ngừa về rửa tiền và tài trợ khủng bố, phải được quản lý, giám sát bởi cơ quan có thẩm quyền.
Quốc gia phải có hình phạt phù hợp xử lý đối với trường hợp tài sản ảo và dịch vụ tài sản ảo có vi phạm pháp luật...
Câu 4: Việc bổ sung đối tượng báo cáo phòng chống rửa tiền là các tổ chức tài chính được phép cung cấp dịch vụ tài chính tài sản ảo có ý nghĩa như thế nào ?
Trả lời:
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, hoạt động của các tổ chức tài chính được phép cung cấp dịch vụ tài chính tài sản ảo phát triển nhanh chóng với sự xuất hiện của nhiều loại hình, phương thức cung cấp sản phẩm dịch vụ đa dạng mới. Bên cạnh mặt tích cực, các sản phẩm, dịch vụ tài chính mới này cũng tiềm ẩn nguy cơ bị lợi dụng cho các mục đích tội phạm nói chung trong đó có rửa tiền.
Việc bổ sung đối tượng báo cáo phòng chống rửa tiền là các tổ chức tài chính được phép cung cấp dịch vụ tài chính tài sản ảo có ý nghĩa nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập, thực hiện các điều ước, cam kết quốc tế, khắc phục những bất cập của luật hiện hành, đảm bảo an ninh tài chính trước những diễn biến phức tạp của thế giới và sự phát triển của khoa học công nghệ, đẩy mạnh phòng chống tham nhũng, khắc phục những thiếu hụt về cơ chế phòng, chống rửa tiền.
Thứ hai, sẽ tạo ra khuôn khổ pháp lý để cơ quan có thẩm quyền quản lý, thanh tra, giám sát các lĩnh vực có rủi ro rửa tiền; đối tượng báo cáo bắt buộc phải xây dựng và triển khai cơ chế PCRT và tuân thủ các nghĩa vụ PCRT như thực hiện nhận biết và cập nhật thông tin khách hàng, báo cáo giao dịch đáng ngờ… qua đó giảm thiểu rủi ro rửa tiền xảy ra ở đối tượng báo cáo, góp phần làm lành mạnh, an toàn và ổn định cho hệ thống tài chính quốc gia.
Thứ ba, việc mở rộng phạm vi của đối tượng báo cáo góp phần tăng cường nhận thức về công tác PCRT đến nhóm các đối tượng báo cáo được mở rộng. Hoạt động PCRT được tăng cường sẽ góp phần giảm thiểu tội phạm, đặc biệt là các tội phạm kinh tế gắn với tham nhũng, lừa đảo, buôn lậu…, tăng cường trật tự, an toàn xã hội.
Ngoài ra, các tổ chức tài chính cung cấp tài sản ảo cũng sẽ phải tăng cường trách nhiệm của mình trong các giao dịch. Hoạt động phòng chống rửa tiền không chỉ cần trách nhiệm từ phía nhà nước mà còn cần đến sự tham gia, hỗ trợ của các tổ chức tài chính trung gian.
