Chiêu thức thổi giá thị trường và "phá hoại" phiên đấu giá đất, chế tài nào cho hành vi này? SBLAW giới thiệu bài trả lời phỏng vấn của luật sư Nguyễn Thanh Hà, chủ tịch công ty luật SBLAW về vấn đề này:
Vậy theo luật sư, có lỗ hổng nào trong quy trình tổ chức đấu giá đất mà các nhóm lợi ích đang lợi dụng để thực hiện hành vi này?
Trả lời:
Trong quy trình tổ chức đấu giá đất hiện nay, có một số lỗ hổng lớn mà các nhóm lợi ích có thể lợi dụng để thực hiện các hành vi thao túng, phá hoại hoặc gian lận. Các lỗ hổng này chủ yếu xuất phát từ những điểm yếu trong quy trình xét duyệt, quản lý và xử lý vi phạm, cụ thể như sau:
Thứ nhất, còn lỗ hổng trong xét duyệt và kiểm soát người tham gia đấu giá. Hiện nay, việc xét duyệt người tham gia đấu giá chủ yếu dựa trên việc nộp hồ sơ và đặt cọc, mà không có cơ chế kiểm tra năng lực tài chính hay mục đích thực sự của người tham gia. Điều này cho phép các nhóm đối tượng dễ dàng sử dụng "bình phong" hoặc đưa nhiều người vào để thông đồng, thao túng giá cả mà không bị phát hiện. Ví dụ, trong nhiều trường hợp, một nhóm lợi ích có thể cho nhiều cá nhân tham gia đấu giá để phối hợp đẩy giá lên cao hoặc phá hoại phiên đấu giá khi không đạt mục tiêu. Nếu không kiểm tra kỹ lưỡng, việc này sẽ làm tổn hại nghiêm trọng đến tính minh bạch và công bằng của hoạt động đấu giá.
Thứ hai, thiếu giới hạn và biện pháp kiểm soát mức giá đấu bất thường. Quy trình đấu giá hiện nay chưa đặt ra giới hạn hoặc biện pháp kiểm soát đối với các mức giá quá cao, vượt xa giá thị trường hoặc giá khởi điểm. Điều này cho phép các đối tượng đưa ra mức giá bất hợp lý (như 30 tỷ đồng/m² tại Sóc Sơn) để phá hủy phiên đấu giá hoặc làm nhiễu loạn thị trường. Sự thiếu vắng các tiêu chí định giá rõ ràng hoặc quy định xử lý trong trường hợp giá vượt ngưỡng hợp lý khiến các hành vi trả giá cao bất thường không bị coi là vi phạm, gây khó khăn cho đơn vị tổ chức đấu giá và các cơ quan giám sát.
Thứ ba, quy định xử lý tiền đặt cọc chưa đủ sức răn đe. Thông thường, số tiền đặt cọc khi tham gia đấu giá chỉ chiếm 10-20% giá trị khởi điểm. Khi một cá nhân hoặc tổ chức trả giá cao nhưng không thực hiện hợp đồng mua bán, họ chỉ bị tịch thu tiền đặt cọc. Tuy nhiên, mức thiệt hại này thường không đáng kể đối với các nhóm lợi ích lớn, trong khi họ có thể đạt được mục tiêu như loại bỏ đối thủ cạnh tranh hoặc làm lũng đoạn thị trường. Lỗ hổng này khiến việc bỏ cọc trở thành một "chiêu bài" quen thuộc của các đối tượng, gây thiệt hại không chỉ cho ngân sách nhà nước mà còn làm mất cơ hội của các nhà đầu tư nghiêm túc.
Thứ tư, quy trình giám sát và phát hiện hành vi gian lận còn yếu. Các phiên đấu giá đất hiện nay chủ yếu được giám sát bởi đơn vị tổ chức và một số cơ quan liên quan, nhưng thiếu các công cụ hỗ trợ phân tích và phát hiện gian lận. Việc phát hiện thông đồng hay trả giá bất thường thường dựa vào quan sát trực tiếp hoặc phản ánh từ các bên tham gia, khiến quy trình giám sát phụ thuộc nhiều vào yếu tố con người. Ngoài ra, việc lưu trữ thông tin chưa áp dụng các công nghệ hiện đại như blockchain hay AI để minh bạch hóa và phân tích dữ liệu, dẫn đến khó khăn trong việc điều tra khi có dấu hiệu vi phạm.
Thứ năm, không có biện pháp xử lý đối với việc đấu giá không thành công. Khi một phiên đấu giá bị phá hoại, như trường hợp không đạt đủ số vòng đấu giá hoặc có người trả giá quá cao rồi bỏ cọc, đơn vị tổ chức thường chỉ tổ chức lại mà không có chế tài đủ mạnh đối với người vi phạm. Điều này không chỉ kéo dài thời gian xử lý tài sản mà còn tạo cơ hội cho các nhóm lợi ích tiếp tục tham gia phá hoại trong các phiên đấu giá sau.
Những lỗ hổng trên không chỉ tạo điều kiện cho các nhóm lợi ích thao túng mà còn làm giảm hiệu quả của hoạt động đấu giá, gây thất thoát tài sản công và ảnh hưởng đến uy tín của hệ thống pháp luật. Để khắc phục, cần có các biện pháp cải thiện quy trình tổ chức và tăng cường giám sát một cách chặt chẽ, minh bạch hơn.
Các quy định pháp lý hiện nay có đủ chặt chẽ để xử lý hành vi phá hoại đấu giá không? Làm sao để ngăn chặn những cú đấu "ngáo giá" 30 tỷ/m2 như ở Sóc Sơn?
Trả lời:
Hiện tại, hành lang pháp lý điều chỉnh hoạt động đấu giá, đặc biệt trong lĩnh vực đấu giá quyền sử dụng đất, vẫn còn nhiều bất cập và chưa thực sự đủ chặt chẽ để xử lý hiệu quả các hành vi phá hoại. Mặc dù đã có một số quy định về xử phạt hành chính và xử lý hình sự, nhưng những lỗ hổng trong hệ thống pháp luật đã tạo cơ hội cho các nhóm lợi ích lách luật để thực hiện hành vi thao túng, phá hoại hoặc làm sai lệch kết quả đấu giá.
Thứ nhất, pháp luật hiện hành, bao gồm Luật Đấu giá tài sản 2016, Nghị định 62/2017/NĐ-CP, và các văn bản hướng dẫn liên quan, không có quy định cụ thể để kiểm soát các hành vi trả giá vượt mức hợp lý hoặc bỏ cọc nhằm phá hoại phiên đấu giá. Theo luật, việc trả giá cao không bị coi là hành vi vi phạm pháp luật nếu người tham gia đáp ứng đầy đủ điều kiện tham gia đấu giá. Hành vi trả giá "ngáo giá" như trường hợp ở Sóc Sơn (30 tỷ đồng/m²) không chỉ làm nhiễu loạn phiên đấu giá mà còn ảnh hưởng đến giá trị thực tế của thị trường bất động sản. Tuy nhiên, việc này thường được ngụy biện là do "tự do cạnh tranh" hoặc "sai sót cá nhân", khiến cơ quan tổ chức khó xác định đây là hành vi cố ý phá hoại để xử lý theo pháp luật.
Thứ hai, người tham gia đấu giá khi bỏ cọc chỉ bị mất khoản tiền đặt cọc, thường ở mức 10-20% giá trị khởi điểm của tài sản. Mức phạt này không đủ lớn để ngăn chặn những nhóm đối tượng có ý đồ phá hoại. Đặc biệt trong các trường hợp đấu giá đất, tiền đặt cọc thường rất thấp so với tổng giá trị tài sản thực tế. Ví dụ, với mức giá khởi điểm của một lô đất là 1 tỷ đồng, tiền đặt cọc chỉ khoảng 100-200 triệu đồng. Nếu nhóm lợi ích trả giá hàng chục tỷ đồng nhưng không thực hiện hợp đồng, họ chỉ mất số tiền đặt cọc nhỏ, trong khi đạt được mục tiêu loại bỏ đối thủ hoặc phá hoại phiên đấu giá. Điều này tạo ra nguy cơ lạm dụng quy trình đấu giá để gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngân sách Nhà nước và ảnh hưởng đến lòng tin của nhà đầu tư.
Thứ ba, theo Điều 218 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định về tội vi phạm quy định trong hoạt động bán đấu giá tài sản, chủ yếu nhắm đến các hành vi gian lận, thông đồng, làm sai lệch kết quả đấu giá hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng. Tuy nhiên, hành vi phá hoại thông qua việc trả giá cao bất thường, bỏ cọc hoặc làm nhiễu loạn phiên đấu giá chưa được điều chỉnh cụ thể trong các quy định này. Trong trường hợp các nhóm đối tượng cố tình phá hoại phiên đấu giá để buộc tổ chức đấu giá lại (như ở Sóc Sơn), việc truy tố hình sự trở nên khó khăn vì thiếu căn cứ để chứng minh ý đồ cố ý và thiệt hại cụ thể.
Bên cạnh đó, công tác giám sát các phiên đấu giá hiện nay chủ yếu dựa vào quy trình truyền thống và nhân lực, thiếu ứng dụng công nghệ hiện đại để phát hiện và ngăn chặn các hành vi bất thường. Đơn vị tổ chức đấu giá có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Tuy nhiên, trách nhiệm của họ chưa được quy định rõ ràng và chế tài xử lý đối với những sai sót trong quá trình tổ chức còn nhẹ. Điều này dẫn đến việc các nhóm lợi ích dễ dàng lợi dụng các lỗ hổng để thao túng kết quả đấu giá.
Để ngăn chặn các cú đấu "ngáo giá" như ở Sóc Sơn, cần thực hiện một loạt các giải pháp pháp lý và quản lý để đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong các phiên đấu giá.
Thứ nhất, cần hoàn thiện quy định pháp lý, đặc biệt là thiết lập ngưỡng giá tối đa hợp lý trong các phiên đấu giá đất. Các cơ quan tổ chức đấu giá cần xác định mức giá trần dựa trên thẩm định thị trường và các yếu tố cụ thể của từng khu đất. Nếu giá đấu vượt quá ngưỡng này, phiên đấu giá phải tạm dừng để kiểm tra và xác minh lại mức giá và quá trình đấu giá. Điều này giúp ngăn ngừa tình trạng các nhóm lợi ích thao túng giá và phá hoại quy trình đấu giá.
Thứ hai, cần tăng cường các chế tài xử phạt mạnh mẽ đối với những hành vi phá hoại đấu giá, bao gồm việc trả giá bất thường và bỏ cọc sau khi trúng đấu giá. Các quy định pháp lý hiện tại chưa đủ răn đe, nên cần có các biện pháp xử lý mạnh mẽ hơn như cấm tham gia đấu giá trong tương lai, tăng mức đặt cọc để giảm thiểu thiệt hại khi bỏ cọc, và thậm chí là truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi cố tình phá hoại phiên đấu giá. Điều này sẽ giúp hạn chế tình trạng các đối tượng lợi dụng quy trình đấu giá để thao túng và tạo ra những "cú đấu" giá ảo.
Thứ ba, cần ứng dụng công nghệ hiện đại, như blockchain hoặc AI, vào quá trình tổ chức và giám sát đấu giá để phát hiện và ngăn chặn các hành vi bất thường ngay từ khi chúng bắt đầu. Công nghệ này sẽ giúp tăng cường tính minh bạch, giảm thiểu sự can thiệp của yếu tố con người và tạo ra một hệ thống giám sát chặt chẽ hơn đối với toàn bộ quy trình đấu giá.
Những biện pháp trên sẽ giúp tạo ra một môi trường đấu giá minh bạch, công bằng và hiệu quả, đồng thời ngăn chặn những hành vi phá hoại như cú đấu giá "ngáo giá" 30 tỷ/m² ở Sóc Sơn.
|
