Câu 1: Thời gian vừa qua, thực phẩm giả, sữa giả tràn lan, liên đới rất nhiều đến người nổi tiếng đứng ra quảng cáo tiêu thụ cho các nhãn hàng này, trách nhiệm chính thuộc về ai trong các vụ việc này, thưa luật sư?
Trả lời:
Vấn nạn thực phẩm giả, sữa giả tràn lan trên thị trường không chỉ là mối đe dọa trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng, mà còn gây nên nhiều hệ lụy pháp lý và đạo đức – đặc biệt khi các sản phẩm này được quảng bá rộng rãi bởi người nổi tiếng. Đây là một chủ đề nóng, phức tạp và đòi hỏi phải nhìn nhận trách nhiệm từ nhiều phía: doanh nghiệp sản xuất, người nổi tiếng tham gia quảng cáo, và các cơ quan quản lý nội dung.
Thứ nhất, doanh nghiệp là chủ thể chính chịu trách nhiệm pháp lý
Theo quy định pháp luật, doanh nghiệp sản xuất và phân phối sản phẩm là bên chịu trách nhiệm chính về chất lượng, nguồn gốc và tính trung thực của thông tin sản phẩm. Nếu doanh nghiệp cố ý sản xuất hàng giả, hàng nhái, hoặc cung cấp thông tin sai lệch, họ sẽ bị xử lý nghiêm khắc theo quy định của pháp luật.
Cụ thể, hành vi sản xuất – buôn bán thực phẩm giả có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP với mức phạt hàng trăm triệu đồng. Trong trường hợp nghiêm trọng, hành vi này còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo các Điều 192, 193, 197 của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), với mức phạt tù từ vài năm đến chung thân tùy theo hậu quả gây ra.
Thứ hai, người nổi tiếng không thể chối bỏ trách nhiệm liên đới
Người nổi tiếng – với vai trò là người đại diện hình ảnh hoặc người phát ngôn quảng cáo – có sức ảnh hưởng rất lớn đến hành vi tiêu dùng của công chúng. Khi họ tham gia giới thiệu một sản phẩm, đặc biệt trong lĩnh vực thực phẩm, họ không chỉ quảng bá hình ảnh, mà còn gửi đi một thông điệp về niềm tin và sự bảo đảm.
Pháp luật không cho phép người nổi tiếng “phủi tay” nếu sản phẩm họ quảng cáo là hàng giả, kém chất lượng. Theo Chương III Nghị định 38/2021/NĐ-CP, cá nhân quảng cáo sản phẩm sai sự thật có thể bị xử phạt hành chính đến 80 triệu đồng, buộc tháo gỡ quảng cáo, cải chính thông tin, và bồi thường thiệt hại nếu người tiêu dùng chứng minh được hậu quả. Trong một số trường hợp đặc biệt nghiêm trọng, khi người nổi tiếng biết rõ sản phẩm là hàng giả nhưng vẫn quảng bá, hoặc đưa ra những tuyên bố sai lệch có tính chất lừa dối người tiêu dùng, họ có thể bị xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự với vai trò đồng phạm hoặc giúp sức cho hành vi lừa đảo, sản xuất – buôn bán hàng giả. Điều này đặt ra yêu cầu rất rõ ràng về việc người nổi tiếng phải có nghĩa vụ kiểm chứng thông tin, xác minh nguồn gốc sản phẩm trước khi đồng ý hợp tác quảng cáo.
Ngoài ra, trách nhiệm còn thuộc về cơ quan quản lý nhà nước
Trong các vụ việc liên quan đến thực phẩm giả, sữa giả và quảng cáo sai sự thật, cơ quan quản lý nhà nước đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Theo quy định Điều 61, 62 Luật An toàn thực phẩm 2010, trách nhiệm quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm được phân công rõ ràng cho các cơ quan như Bộ Y tế, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tùy theo loại sản phẩm. Các cơ quan này có trách nhiệm kiểm tra, giám sát, thanh tra định kỳ và đột xuất đối với các cơ sở sản xuất – kinh doanh thực phẩm, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật. Ngoài ra, Cục Quản lý thị trường, Thanh tra Bộ Thông tin và Truyền thông, Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch, Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng cũng có vai trò trong việc kiểm duyệt nội dung quảng cáo, xử phạt các hành vi quảng cáo sai sự thật, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Khi để xảy ra tình trạng thực phẩm giả tràn lan, hoặc chậm trễ trong việc phát hiện, xử lý, các cơ quan này cũng cần nhìn nhận lại trách nhiệm quản lý và tăng cường hiệu lực thực thi pháp luật, tránh để người tiêu dùng phải gánh chịu hậu quả từ những lỗ hổng trong hệ thống giám sát.
Câu 2: Nhưng khi người nổi tiếng quay ra “đổ lỗi” cho nhãn hàng cũng lừa họ về sản phẩm, họ không biết gì, thì người tiêu dùng biết kêu ai?
Trả lời:
Pháp luật bảo vệ người tiêu dùng – Người nổi tiếng quảng cáo sai vẫn phải chịu trách nhiệm. Pháp luật Việt Nam hiện hành không chỉ bảo vệ người tiêu dùng ở khía cạnh quyền lợi vật chất, mà còn đặt ra ràng buộc pháp lý rõ ràng đối với những cá nhân có ảnh hưởng trong hoạt động quảng cáo, đặc biệt là người nổi tiếng, KOLs. Khi họ xuất hiện trong các chiến dịch quảng bá sản phẩm, họ không đơn thuần là người “truyền tải thông tin”, mà thực chất là một mắt xích quan trọng trong việc dẫn dắt hành vi tiêu dùng. Và nếu nội dung quảng cáo sai sự thật, gây hiểu nhầm hoặc thiếu cơ sở pháp lý, thì họ không chỉ bị xử phạt hành chính, mà còn có thể phải bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng theo quy định pháp luật.
Cụ thể, Điểm d Khoản 4 Điều 20 của Luật Quảng cáo quy định rõ: sản phẩm thực phẩm, dược phẩm khi quảng cáo bắt buộc phải có giấy chứng nhận tiêu chuẩn chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm hoặc giấy phép lưu hành do cơ quan có thẩm quyền cấp. Người tham gia quảng cáo có nghĩa vụ kiểm tra tính pháp lý của giấy tờ liên quan, và chịu trách nhiệm liên đới về nội dung mà mình phát tán đến công chúng.
Việc viện dẫn lý do “không biết sản phẩm là hàng giả” không phải là căn cứ để trốn tránh trách nhiệm. Một khi đã chấp nhận sử dụng danh tiếng và ảnh hưởng của mình để tác động đến quyết định tiêu dùng của hàng nghìn, thậm chí hàng triệu người, thì người nổi tiếng phải sẵn sàng gánh chịu hậu quả pháp lý tương xứng nếu điều họ quảng bá gây ra thiệt hại cho xã hội.
Trong trường hợp người tiêu dùng chứng minh được họ đã mua và sử dụng sản phẩm bị quảng cáo sai sự thật do tin vào nội dung quảng cáo của người nổi tiếng, thì người quảng cáo phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại, nếu không thể chứng minh đã tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ pháp lý như quy định tại Luật Quảng cáo và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Câu 3: Để chứng minh mình “vô tội”, người nổi tiếng tham gia quảng cáo có thể làm gì?
Trả lời:
Trong bối cảnh các vụ việc liên quan đến trách nhiệm của người nổi tiếng khi tham gia hoạt động quảng cáo ngày càng gia tăng, việc xác định tính “vô tội” hay “không liên quan đến hành vi vi phạm” cần đặt trong khuôn khổ pháp lý cụ thể và phù hợp với nguyên tắc suy đoán vô tội theo quy định tại Hiến pháp 2013 và Bộ luật Tố tụng Hình sự.
Về nguyên tắc, người nổi tiếng không mặc nhiên phải chịu trách nhiệm pháp lý chỉ vì xuất hiện trong quảng cáo một sản phẩm vi phạm, nếu không có đủ cơ sở pháp lý chứng minh rằng họ biết hoặc buộc phải biết hành vi quảng cáo đó là sai phạm.
Để bảo vệ mình, người nổi tiếng có thể thực hiện các hành vi sau nhằm chứng minh sự thiếu yếu tố lỗi – đặc biệt là lỗi cố ý, từ đó loại trừ trách nhiệm pháp lý:
Thứ nhất, chứng minh đã thực hiện nghĩa vụ thẩm định hợp lý:
Việc ký kết hợp đồng quảng cáo với doanh nghiệp có tư cách pháp nhân hợp lệ, yêu cầu cung cấp các giấy tờ pháp lý liên quan đến sản phẩm (như giấy phép lưu hành, giấy kiểm định chất lượng), hoặc tham khảo tư vấn pháp lý trước khi tham gia chiến dịch quảng bá, là những bằng chứng cho thấy cá nhân đã hành xử một cách cẩn trọng và ngay tình.
Thứ hai, cung cấp bằng chứng về vai trò thụ động trong quá trình sản xuất nội dung:
Nếu người nổi tiếng không tham gia xây dựng nội dung quảng cáo, không có quyền kiểm soát về mặt nội dung hoặc kỹ thuật, và chỉ là “gương mặt đại diện” theo sự sắp đặt của doanh nghiệp, thì điều này có giá trị làm căn cứ chứng minh không đồng phạm hoặc không có vai trò chủ động trong hành vi vi phạm (nếu có).
Thứ ba, thể hiện thiện chí hợp tác và hành vi ứng xử phù hợp sau sự việc:
Trong thực tiễn xét xử và giải quyết tranh chấp dân sự – hành chính, thái độ chủ động phối hợp với cơ quan chức năng, chủ động công bố thông tin, tạm ngưng hợp tác với bên vi phạm, và phản hồi minh bạch là các yếu tố giảm nhẹ trách nhiệm đạo đức và củng cố thiện chí cá nhân.
Ngoài ra, người nổi tiếng cũng cần nhận thức rõ rằng dù không chịu trách nhiệm hình sự hay hành chính, nhưng họ vẫn có thể chịu trách nhiệm dân sự nếu hành vi quảng bá gây thiệt hại đến người tiêu dùng – căn cứ theo Điều 687 Bộ luật Dân sự 2015 về trách nhiệm bồi thường ngoài hợp đồng.
Tóm lại, để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trong các trường hợp tranh chấp phát sinh từ hoạt động quảng cáo, người nổi tiếng cần kết hợp giữa các biện pháp chứng minh tính ngay tình, năng lực kiểm soát hạn chế đối với nội dung quảng bá, và sự thận trọng trong việc lựa chọn đối tác thương mại. Đây không chỉ là yêu cầu về pháp lý mà còn là chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp trong xã hội hiện đại.
Câu 4: Từ góc độ pháp lý, theo bà, chúng ta cần có những giải pháp quản lý nào và hình thức xử phạt ra sao để bảo vệ người tiêu dùng trước tình trạng quảng cáo sai sự thật, đặc biệt khi có sự tham gia của người nổi tiếng?
Trả lời:
Từ góc độ pháp lý, để bảo vệ người tiêu dùng trước quảng cáo sai sự thật có sự tham gia của người nổi tiếng, cần có các giải pháp quản lý đồng bộ và hình thức xử phạt nghiêm minh nhằm đảm bảo tính răn đe và hiệu quả thực thi.
Trước hết, cần siết chặt trách nhiệm của người nổi tiếng trong việc xác minh tính chính xác của nội dung quảng cáo trước khi truyền tải. Họ cũng phải cung cấp chứng cứ khi cơ quan chức năng yêu cầu, tránh lợi dụng uy tín cá nhân để quảng bá sản phẩm không đúng sự thật.
Bên cạnh đó, việc kiểm soát nội dung quảng cáo trên các nền tảng truyền thông, đặc biệt là mạng xã hội và kênh trực tuyến, cần được tăng cường. Cơ quan quản lý cần phối hợp với các đơn vị cung cấp dịch vụ để phát hiện, xử lý và yêu cầu tháo gỡ quảng cáo sai sự thật kịp thời.
Đồng thời, tổ chức sử dụng người nổi tiếng làm đại diện thương hiệu cũng phải chịu trách nhiệm giám sát, quản lý hoạt động quảng cáo, tạo áp lực để các bên tuân thủ pháp luật.
Về xử phạt, pháp luật hiện hành quy định mức phạt hành chính từ 60 đến 80 triệu đồng đối với cá nhân vi phạm và lên đến 160 triệu đồng đối với tổ chức. Ngoài ra, người vi phạm phải cải chính, tháo gỡ quảng cáo sai sự thật. Trường hợp vi phạm nghiêm trọng hoặc tái phạm, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc cấm hành nghề.
Cuối cùng, việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người nổi tiếng và cộng đồng về trách nhiệm trong quảng cáo là rất quan trọng để xây dựng môi trường quảng cáo minh bạch, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Tham khảo thêm tại: Dịch vụ Luật Sư tư vấn pháp luật thường xuyên
